Cukrzyca to przewlekła choroba metaboliczna charakteryzująca się podwyższonym poziomem glukozy we krwi, która z czasem może prowadzić do poważnych uszkodzeń serca, naczyń krwionośnych, oczu czy nerek. Najczęściej występuje cukrzyca typu 2, pojawiająca się zwykle u dorosłych, kiedy organizm staje się oporny na insulinę lub nie wytwarza jej w wystarczającej ilości. W ciągu ostatnich lat częstość występowanie cukrzycy typu 2 gwałtownie wzrosła. Jeśli chodzi o cukrzycę typu 1, jest ona przewlekłym stanem, w którym trzustka sama wytwarza niewiele insuliny lub nie wytwarza jej wcale.
Aktualnie około 422 milionów ludzi na całym świecie choruje na cukrzycę a liczba zachorowań, zwłaszcza na cukrzycę typu 2, ciągle rośnie [1].
Dieta jest ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój cukrzycy typu 2. W porównaniu z osobami jedzącymi mięso, laktowegetarianie i weganie mają niższe ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2. Spożywanie produktów, takich jak warzywa korzeniowe, zielone warzywa liściaste, nasiona roślin strączkowych, pełne ziarna czy orzechy, wiąże się z mniejszym ryzykiem wystąpienia choroby. Natomiast produkty takie jak czerwone mięso, przetworzone mięso i codzienne spożywanie jaj, wiązało się ze zwiększonym ryzykiem cukrzycy typu 2 [2].
W 2016 roku opublikowano badanie, które pokazuje, że diety oparte na roślinach mogą obniżyć ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 nawet o około 30%. Samo wyłączenie produktów zwierzęcych na rzecz roślinnych alternatyw może obniżyć ryzyko o 20 % [3].
Popularność diet roślinnych stale rośnie i coraz więcej osób, w tym też osoby cierpiące na cukrzycę, stosuje diety roślinne. Szacuje się, że 11% populacji światowej stosuję dietę wegetariańską, z czego 5% to dieta wegetariańska, 3% dieta pescowegetariańska i 3% dieta wegańska [4]. Zbilansowane diety roślinne charakteryzujące się bogatymi w składniki odżywcze i błonnik produktami zmniejszają ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 i stanowią skuteczne narzędzia terapeutyczne w leczeniu cukrzycy typu 2 [5].
Czym jest dieta roślinna?
Termin „dieta roślinna” obejmuje szeroki zakres wzorców żywieniowych, które zawierają mniejsze ilości produktów pochodzenia zwierzęcego, a większe produktów roślinnych, takich jak warzywa, owoce, pełne ziarna zbóż, rośliny strączkowe, orzechy i nasiona. Jednak użycie wyrażenia „dieta roślinna” zmieniało się w czasie i można znaleźć przykłady użycia tego wyrażenia w odniesieniu do diet wegańskich (które zawierają tylko żywność pochodzenia roślinnego, nie pochodzącą ze źródeł zwierzęcych) oraz diet wegetariańskich, które mogą zawierać nabiał lub jaja, ale nie zawierają mięsa [6,7].
Diety roślinne, są uznawane za zdrowe, odpowiednie pod względem zawartości składników odżywczych i mogące zapewnić korzyści zdrowotne w zapobieganiu i leczeniu niektórych chorób. Diety te mogą być odpowiednie na wszystkich etapach życia, w tym ciąży, laktacji, niemowlęctwa, dzieciństwa, dojrzewania, starszej dorosłości oraz dla sportowców. Diety roślinne są bardziej zrównoważone środowiskowo niż diety bogate w produkty pochodzenia zwierzęcego, ponieważ zużywają mniej zasobów naturalnych, co wiąże się ze znacznie mniejszymi szkodami dla środowiska. U wegetarian, w tym wegan, występuje mniejsze ryzyko wystąpienia chorób dietozależnych, w tym choroby niedokrwiennej serca, cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, niektórych rodzajów raka i otyłości [5]
Zdrowa dieta roślinna ma na celu maksymalizację spożycia pokarmów roślinnych bogatych w składniki odżywcze przy jednoczesnym ograniczeniu do minimum przetworzonej żywności, olejów i pokarmów pochodzenia zwierzęcego (w tym nabiału i jaj). Zachęca ona do spożywania dużej ilości warzyw (gotowanych lub surowych), owoców, fasoli, grochu, soczewicy, soi, nasion i orzechów (w mniejszych ilościach) i jest zazwyczaj niskotłuszczowa [8].
Mimo, że dieta wegańska reprezentuje „zdrowy model” żywienia, powinna zapewniać prawidłowe spożycie składników odżywczych. W rzeczywistości, jednym z potencjalnych „ograniczeń” diety wegańskiej są możliwe niedobory żywieniowe, które mogą powstać z powodu ograniczenia wszystkich pokarmów pochodzenia zwierzęcego.
Dlatego też, warunkiem stosowania diet roślinnych jest ich dobre bilansowanie na bazie nieprzetworzonych produktów roślinnych. Z diety należy wyeliminować dania smażone, słodycze, syropy do słodzenia, duże ilości oleju, orzechów i nasion oraz suszonych owoców ze względu na wysoką wartość energetyczną i zawartość cukru. Zbilansowana dieta roślinna jest bogata w węglowodany, kwasy tłuszczowe omega-6, błonnik pokarmowy, karotenoidy, kwas foliowy, witaminę C, witaminę E i magnez, a stosunkowo uboga w białka, kwasy tłuszczowe omega-3, witaminę B12, witaminę D oraz wapń, żelazo, cynk i jod [9].
W jaki sposób dieta roślinna może pomóc w zapobieganiu lub leczeniu cukrzycy typu 2?
- Utrata masy ciała
Redukcja masy ciała to najlepszy sposób niefarmakologicznego wsparcia leczenia zaburzeń węglowodanowych. Niestety, otyłość to jedna z częściej występujących chorób XXI wieku i jedna z głównych przyczyn cukrzycy typu 2. Według danych opublikowanych przez Światową Organizację Zdrowia w 2016 roku aż 39% światowej populacji dorosłych w wieku 18 lat i starszych miało nadwagę, w tym 13% było otyłych. Zwiększone spożycie pokarmów bogatych w błonnik może prowadzić do utraty wagi, ponieważ pokarmy wysokobłonnikowe sprzyjają uczuciu sytości, ograniczając dalsze spożycie pokarmów o dużej gęstości energetycznej – co pomaga również zmniejszyć oporność na insulinę [5, 10, 11].
W jednym badaniu, wśród osób z nadwagą jedna grupa bez zmiany dotychczasowej diety miała dołożyć do niej pięć szklanek roślin strączkowych na tydzień. Natomiast druga grupa zmniejszyła wartość energetyczną posiłków o ok. 500 kcal. Osoby z grupy pierwszej równie skutecznie co grupa druga zredukowały masę ciała i stężenie glukozy pomimo spożywania większej objętości jedzenia. Grupa pierwsza dodatkowo uzyskała większą redukcję stężenia insuliny [12]. Dlatego w celu poprawy zdrowia, ale i samopoczucia, nie trzeba stosować restrykcyjnych diet. Warto zacząć od większej ilości nieprzetworzonych produktów roślinnych.
- Poprawa wrażliwości na insulinę
Diety roślinne, oparte na całych i minimalnie przetworzonych produktach zmniejszają insulinooporność i poprawiają kontrolę glikemii. Diety te są bogate w błonnik, przeciwutleniacze i magnez, z których wszystkie wykazały, że promują wrażliwość na insulinę. Przeciwutleniacze, takie jak polifenole, mogą hamować wchłanianie glukozy, stymulować wydzielanie insuliny, zmniejszać wątrobową produkcję glukozy i zwiększać wychwyt glukozy. Błonnik, moduluje poposiłkową odpowiedź glukozy i jest fermentowany przez bakterie jelitowe w celu wytworzenia krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które również poprawiają odpowiedź glukozy i wrażliwość na insulinę. Ponadto, błonnik zmniejsza gęstość energetyczną pokarmów, wspomaga uczucie sytości i przyczynia się do utraty masy ciała, co z kolei wpływa na zmniejszenie insulinooporności. Błonnik pokarmowy wiąże się z obniżeniem markerów stanu zapalnego, co również może wpływać na zmniejszenie insulinooporności [2].
Co więcej, osoby będące na dietach roślinnych, spożywają mniej tłuszczów nasyconych. Nagromadzenie nasyconych kwasów tłuszczowych w błonach komórkowych komórek mięśniowych koreluje z opornością na insulinę. U wegan ilość tłuszczu znajdującego się w głębokich mięśniach podudzia jest znacząco mniejsza niż u osób na diecie tradycyjnej o podobnej masie ciała, a tym samym stwierdza się u nich lepszą wrażliwość na insulinę [12].
- Zmniejszone ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia
Wegetarianie spożywają również mniej tłuszczów nasyconych, a zastąpienie tych tłuszczów wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi okazało się korzystne w przypadku cukrzycy i jej współwystępowania [13]. Niskotłuszczowe, diety oparte na produktach roślinnych wykazały skuteczność w zmniejszaniu stężenia cholesterolu LDL i prowadzą do istotnego zmniejszenia ryzyka chorób układu krążenia. Stwierdzono, że kontrola ciśnienia tętniczego była odwrotnie proporcjonalna do ilości spożywanych produktów zwierzęcych, przy czym osoby powstrzymujące się od spożywania wszystkich produktów zwierzęcych osiągały największą poprawę. Wzorzec żywieniowy oparty na produktach roślinnych, zawierający orzechy, soję i/lub rozpuszczalny błonnik, może obniżyć stężenie cholesterolu LDL o 25-30%, co jest wartością porównywalną do tej, jaką można uzyskać stosując leki z grupy statyn. Zastosowanie niskotłuszowej diety roślinnej w 5-letniej próbie klinicznej Multicenter Lifestyle Demonstration Project (MLDP), wykazało odwrócenie choroby serca. Do badania MLDP włączono podgrupę osób z cukrzycą, którzy osiągnęli taką samą poprawę w zakresie czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, jak osoby, które nie miały cukrzycy [14].
- Lepsza kontrola poziomu cukru we krwi
Badania wykazały również, że tłuszcze nasycone, które znajdują się głównie w pokarmach pochodzenia zwierzęcego, mogą blokować insulinie możliwość sygnalizowania komórek mięśni i wątroby. Dzieje się tak, ponieważ tłuszcze nasycone mogą prowadzić do gromadzenia się ceramidów (toksycznych metabolitów tłuszczu) w komórkach mięśni i wątroby. Ceramid pozwala mniejszej ilości sygnałów z insuliny we krwi dotrzeć do komórek mięśni i wątroby. W rezultacie, komórki nie są w stanie pobierać glukozy i zamieniać jej w energię. Dlatego też zrównoważona dieta roślinna, która jest generalnie uboga w tłuszcze nasycone, może poprawić wrażliwość na insulinę, co pozwala komórkom mięśni i wątroby pobierać cukier – utrzymując kontrolę nad poziomem cukru we krwi [2].
Spodobał Ci się ten artykuł? Posłuchaj także o innych aspektach diety wegetariańskiej i wegańskiej. W odcinku Podcastu Stowarzyszenia Spożywo rozmawiają dietetycy: Przemysław Mijal, Żaneta Michalak oraz Artur Wesoły.
Partnerem podcastu jest:
Bibliografia:
[1] https://www.who.int/health-topics/diabetes#tab=tab_1 (data: 08.05.2021)
[2] M. McMacken, S. Shah, „A plant-based diet for the prevention and treatment of type 2 diabetes”, Journal of geriatric cardiology: JGC. 2017; 14(5), 342–354.
[3] A. Satija, S. N. Bhupathiraju, E.B. Rimm, D. Spiegelman, S. E. Chiuve, L. Borgi, … F. B. Hu, „Plant-Based Dietary Patterns and Incidence of Type 2 Diabetes in US Men and Women: Results from Three Prospective Cohort Studies”, PLOS Medicine. 2016; 13(6), e1002039.
[4] A.-L. Elorinne, G. Alfthan, I. Erlund, H. Kivimäki, A. Paju, I. Salminen, J. Laakso, „Food and Nutrient Intake and Nutritional Status of Finnish Vegans and Non-Vegetarians”, PLoS One. 2016; 11(2).
[5] V. Melina,W. Craig, S. Levin, „Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets”, J Acad Nutr Diet, 2016 Dec;116(12):1970-1980.
[6]https://www.health.harvard.edu/blog/what-is-a-plant-based-diet-and-why-should-you-try-it-2018092614760 (data: 11.05. 2021)
[7] E. C. Hemler, F. B Hu, „Plant-Based Diets for Personal, Population, and Planetary Health”, Advances in Nutrition. 2019 Nov; 10,(4), S275–S283
[8] P. J. Tuso, M. H. Ismail, B.P. Ha, C. Bartolotto, „Nutritional update for physicians: plant-based diets”, The Permanente journal. 2013; 17(2), 61–66
[9] G. Marrone, C. Guerriero, D. Palazzetti, P. Lido, A. Marolla, F. Di Daniele, A. Noce, „Vegan Diet Health Benefits in Metabolic Syndrome”, Nutrients. 2021; 13(3), 817.
[10] M. D. Olfert, R. A. Wattick, „Vegetarian Diets and the Risk of Diabetes”, Current diabetes reports. 2018; 18(11), 101.
[11] https://www.who.int/health-topics/obesity#tab=tab_1 (data: 10.05. 2021)
[12] E. Viguiliouk, C. W. Kendall, H. Kahleová, D. Rahelić, J. Salas-Salvadó, V. L. Choo, … J. L. Sievenpiper, „Effect of vegetarian dietary patterns on cardiometabolic risk factors in diabetes: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials”, Clinical Nutrition. 2018
[13] C. T. McEvoy, N. Temple, J. V. Woodside, „Vegetarian diets, low-meat diets and health: a review”, Public Health Nutr. 2012; 15(12):2287–2294.
[14] C. Trapp, S. Levin, „Preparing to prescribe plant-based diets for diabetes prevention and treatment”, Diabetes Spectrum. 2012; 25(1), 38-44.