Dieta osoby chorej na Hashimoto powinna być zgodna z zasadami racjonalnego żywienia i realizować zapotrzebowanie na składniki pokarmowe istotne dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy, jak: jod, selen, żelazo, cynk, a także witaminy antyoksydacyjne, D i B12. Powinna ona uwzględniać podaż pełnowartościowego białka, a także wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym. Należy zwrócić również uwagę na wartość energetyczną diety, ze względu na obniżoną przemianę materii u osób z niedoczynnością tarczycy i występowanie nadmiernej masy ciała [1].
Osoby z chorobą Hashimoto powinny zwrócić szczególną uwagę nie tylko na ilość, ale również na jakość spożywanych tłuszczów. Należy wystrzegać się niskotłuszczowych diet, które mogą powodować zaburzenia w funkcjonowaniu układu odpornościowego i niewystarczające wchłanianie, zwłaszcza witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Wskazane jest zwiększone spożycie tłuszczów zawierających kwasy tłuszczowe nienasycone (oleje roślinne, orzechy, awokado, pestki, ryby), a także wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, które stymulują przemianę T4 w T3 w wątrobie. Głównym ich źródłem w diecie są ryby morskie, olej lniany, nasiona chia i orzechy włoskie [3].
Fakty i mity dietoterapii Hashimoto:
Należy unikać jodu w diecie u osób z Hashimoto – MIT
Jod jest jednym z najważniejszych składników mineralnych odgrywających istotną rolę w poprawnym funkcjonowaniu tarczycy, gdyż w sytuacji jego niedoboru niemożliwa jest prawidłowa produkcja hormonów tarczycy [5]. Jednak nadmiar jodu u osób z chorobą Hashimoto może prowadzić do zaostrzenia odpowiedzi zapalnej przeciwko własnym antygenom tarczycy i jego nadmierna suplementacja jest niewskazana [6]. Do głównych źródeł jodu w pożywieniu można zaliczyć owoce morza i ryby (w szczególności dorsz i halibut). Mleko i przetwory mleczne czy produkty zbożowe zawierają zdecydowanie mniej jodu, a jego zawartość w pożywieniu zależy głównie od jego obecności w glebie i paszy zwierząt hodowlanych [3].
Należy zadbać o odpowiednią podaż selenu i cynku w diecie – FAKT
Do prawidłowej pracy tarczycy niezbędne są pierwiastki śladowe, jak selen i cynk. Selen chroni tarczycę przed skutkami utleniania jodu. Bierze udział w konwersji fT4 do aktywnej biologicznie fT3. W licznych pracach potwierdzono skuteczność suplementacji selenem w obniżaniu stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych [7]. W autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy typu Hashimoto u większości pacjentów obserwuje się podwyższone stężenie przeciwciał anty-TPO. Obecność tych przeciwciał ma wpływ na stopień uszkodzenia gruczołu tarczowego. Coraz więcej uwagi poświęca się zależności między uzupełnianiem niedoborów selenu a hamowaniem wytwarzania anty-TPO u pacjentów z chorobą Hashimoto. Zatem suplementacja selenem może się okazać korzystną opcją w leczeniu tej choroby [9].
Poziom selenu w organizmie jest determinowany głównie dietą. Bogatym źródłem tego mikroelementu są ryby, owoce morza, mięso oraz podroby zwierzęce, zwłaszcza wątróbka. Wśród ryb wymieniane są głównie tuńczyk i sardynki, a wśród owoców morza – ostrygi. Także nabiał, jaja, produkty zbożowe, kiełki warzyw i rośliny strączkowe charakteryzują się dużą zawartością pierwiastka. Absorpcję selenu dodatkowo zwiększają witaminy A, C oraz E, a także inne związki o działaniu antyoksydacyjnym [8].
Następnym składnikiem mineralnym, niezbędnym w diecie osób chorych na Hashimoto, jest cynk, którego niedobór w organizmie związany jest najczęściej z nieprawidłowo zbilansowaną i nie urozmaiconą dietą [2]. Deficyt tego pierwiastka w organizmie prowadzą do zaburzenia transformacji nieaktywnego T4 w aktywne T3, co może skutkować niedoczynnością tarczycy. Zalecane spożycie cynku na dobę wynosi 8 mg dla kobiet i 11 mg dla mężczyzn. Do głównych źródeł cynku w pożywieniu należą m.in.: nasiona lnu, zarodki pszenne, pestki dyni, produkty zbożowe (kasza gryczana, pieczywo pełnoziarniste, kasza jaglana), sery podpuszczkowe, mięso i jaja [3].
Żelazo jest kolejnym, niezbędnym elementem w diecie osób z niedoczynnością tarczycy. Niedobór żelaza powoduje zmniejszoną syntezę hormonów tarczycy poprzez zmniejszoną konwersję T4 do T3 oraz przyczynia się do zwiększonego wydzielania TSH. Anemia może być diagnozowana nawet u 60% osób z niedoczynnością tarczycy, dlatego przy stwierdzonym niedoborze żelaza zaleca się zwrócenie szczególnej uwagi na wzbogacenie diety w ten pierwiastek lub suplementację preparatami mineralnymi. Osobom z chorobą Hashimoto, jako dobre źródło żelaza poleca się czerwone mięso (wołowinę, chudą wieprzowinę), wątróbkę drobiową lub cielęcą, żółtko jaj, pełnoziarniste produkty zbożowe, natkę pietruszki [4,10].
Dieta osób z Hashimoto powinna być bogata w witaminy – A, C, E. Wykazują one działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, zwiększają wchłanianie selenu i lewotyroksyny. Ich źródłem są przede wszystkim ciemnozielone warzywa liściaste (szpinak, sałata, natka pietruszki) oraz marchew, dynia, pietruszka, seler, cukinia, pomidory. Owoce typu: śliwki, pomarańcze, wiśnie, owoce jagodowe, kiwi, mango, jabłko, a także wątróbka, jaja, tłuste ryby morskie [3,4].
Należy zadbać o prawidłowy poziom witaminy D3 u osób z Hashimoto – FAKT
Deficyt tej witaminy obserwowany może być nawet u 80% chorych na Hashimoto. Skutkiem niedoboru witaminy D jest nie tylko nasilenie procesu zapalnego tarczycy i zwiększenie miana przeciwciał anty tarczycowych, ale również wzrost ↑ wydzielania TSH i zmniejszenie ↓ stężenia hormonów tarczycy we krwi [11]. Zatem optymalne stężenie witaminy D w organizmie jest kluczowe dla prawidłowej pracy tarczycy. Główne źródła tej witaminy to ryby morskie, tran, masło, jaja, suplementy diety dobrane do potrzeb konkretnego pacjenta.
Witaminy z grupy B
Witamina B12 – jest obecna w produktach pochodzenia zwierzęcego i jej suplementacja jest wskazana przy chorobie Hashimoto. Uczestniczy w wytwarzaniu erytrocytów i pełni ważną rolę w przemianie węglowodanów, białek i tłuszczów. Pozostałe witaminy z grupy B odpowiedzialne są za prawidłową przemianę węglowodanów, białek i tłuszczów, zatem zaleca się ich suplementowanie przy niedoczynności tarczycy [5].
Hashimoto a dieta eliminacyjna
Z diety wyeliminować należy produkty mocno przetworzone m.in. chipsy, chrupki, gotowe ciastka, biszkopty, krakersy, desery, lody, paluszki, gotowe sosy, płatki śniadaniowe, zupki chińskie, produkty typu fast food, konserwy, parówki oraz słodkie i gazowane napoje. Powinno unikać się substancji dodatkowych celowo dodawanych do żywności, takich jak: barwniki, aromaty, czy konserwanty [3].
Należy stosować dietę bezglutenową u osób z Hashimoto – MIT
Choroby autoimmunologiczne tarczycy mogą współwystępować z celiakią, chorobą o podłożu immunologicznym spowodowaną przez gluten (frakcję białek obecnych w nasionach pszenicy, żyta, jęczmienia) .
W świetle obecnych badań stosowanie diety bezglutenowej jest uzasadnione wyłącznie u chorych z rozpoznaną celiakią. Samo potwierdzenie autoimmunologicznego przewlekłego zapalenia tarczycy i obecność przeciwciał anty-TPO nie stanowi wskazania do eliminacji glutenu z diety. Dieta bezglutenowa nie zapobiega progresji procesu autoimmunologicznego tarczycy.
Jedynie pacjenci z celiakią i współistniejącą chorobą Hashimoto mogą odnieść korzyści ze stosowania diety bezglutenowej. Zalecane jest prowadzenie diagnostyki w kierunku celiakii w grupie chorych z autoimmunologiczną chorobą tarczycy.
Stosowanie diety eliminującej gluten u osób zdrowych może mieć niekorzystne następstwa zdrowotne, takie jak hiperglikemia, hiperlipidemia, choroba niedokrwienna serca [13].
Należy wykluczyć nabiał w diecie u osób z Hashimoto – MIT
Wyniki badań pokazują, że eliminacja laktozy z diety osób z chorobą Hashimoto i nietolerancją tego dwucukru korzystnie wpływa na obniżenie stężenia TSH . W związku z tym w tej grupie pacjentów można rozważyć diagnostykę także w kierunku nietolerancji laktozy i w przypadku zdiagnozowania tego zaburzenia wprowadzić dietę bezlaktozową. Natomiast u osób u których nie stwierdza się nietolerancji pokarmowej poziom TSH nie zmienił się przy wprowadzeniu takiego rodzaju diety. Nie ma obecnie dostatecznych dowodów naukowych skłaniających do rekomendacji tego typu diety wszystkim pacjentom. Spożycie słodyczy i produktów mlecznych wzbogacanych w cukier (napoje mleczne, jogurty i twarożki słodzone) powinno ulec maksymalnemu ograniczeniu, gdyż powodują one zwiększenie wydzielania insuliny i gromadzenie tkanki tłuszczowej, dlatego zaleca się chudy nabiał i produkty fermentowane mleczne (jogurt, kefir, maślanka) [14].
Należy wykluczyć spożywanie warzyw krzyżowych w diecie u osób z Hashimoto – MIT
Goitrogeny to substancje antyodżywcze, które znajdują się w różnego rodzaju produktach spożywczych. Związki te zakłócają metabolizm jodu i hamują syntezę hormonów tarczycy. Największą zawartość tych substancji można znaleźć w soi, a także w warzywach, takich jak: brokuły, brukselka, kalafior, kapusta, rzepa. W mniejszych ilościach związki te występują w prosie, gruszkach, truskawkach, szpinaku. Niekorzystny wpływ substancji goitrogennych może się uaktywnić w przypadku spożywania ich w dużych ilościach w pokarmach, przy jednocześnie występującym niedoborze jodu w organizmie. Obróbka termiczna powoduje inaktywację tych substancji o ok. 30%, .
Zalecenia wskazują, że pacjenci z niedoczynnością tarczycy powinni zmniejszyć spożycie pokarmów, które są bogatym źródłem goitrogenów. Jednak nie trzeba całkowicie eliminować tych produktów z diety, ponieważ zawierają inne niezbędne mikroelementy i witaminy [15,16].
Źle zbilansowana dieta wegańska jest szkodliwa dla osób z chorobą Hashimoto – FAKT
Dieta w chorobie Hashimoto powinna być bogata w makro i mikroelementy, witaminy, kwasy tłuszczowe Omega 3, które w przypadku diety wegańskiej może być trudno dostarczyć. Źle zbilansowana dieta wegetariańska/wegańska niesie ze sobą ryzyko niedoboru witamin i składników mineralnych wpływających na pracę tarczycy, takich jak: żelazo, wapń, witamina D, witamina B12, selen, cynk oraz kwasy omega-3 (EPA i DHA). Zaleca się aby białko pełnowartościowe w diecie osób z Hashimoto było pochodzenia zwierzęcego (mięso, jaja, ryby morskie). Do minusów diety wegańskiej należy zbyt niska podaż kwasów omega 3, jodu i selenu – substancji kluczowych w przebiegu choroby Hashimoto. Dodatkowo dieta wegańska zapewnia mniejsze zapasy żelaza, witaminy A oraz zawiera związki antyodżywcze blokujące biodostępność żelaza i cynku. Plusem diety wegańskiej są duże ilości flawonoidów o działaniu przeciwzapalnym, niższe ryzyko insuliooporności i niedoczynności tarczycy oraz większa podaż błonnika [4,12].
Do najważniejszych zaleceń dla osób z chorobą Hashimoto należy zaliczyć:
- regularne spożywanie 4–5 posiłków dziennie opartych na naturalnych i nieprzetworzonych produktach
- dostarczenie niezbędnych składników do prawidłowej pracy tarczycy takich jak jod, żelazo, selen, cynk, witamina D, witamina B12 i witaminy przeciwutleniające
- niestosowanie restrykcyjnej i niskotłuszczowej diety
- należy zadbać o odpowiednią ilość białka (ok. 15–20%)
- spożycie nienasyconych kwasów tłuszczowych (zwłaszcza podaż omega-3) znajdujących się w nierafinowanych olejach roślinnych, pestkach i nasionach, awokado
- wybór węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym
- spożycie w umiarkowanych ilościach produktów zawierających substancje goitrogenne
- ograniczenie w diecie słodyczy, wyrobów cukierniczych, produktów i dań wysoko przetworzonych, napojów gazowanych i słodzonych.
Spodobał Ci się ten artykuł? Posłuchaj także o diecie w chorobach tarczycy. W odcinku Podcastu Stowarzyszenia Spożywo rozmawiają dietetycy: Przemysław Mijal, Żaneta Michalak oraz Artur Wesoły.
Partnerem podcastu jest:
Bibliografia:
[1] A. Kostiukow i in., ,,Dieta jako istotny czynnik wspomagający leczenie choroby Hashimoto’’, Medyczne aspekty kosmetologii i dietetyki. 2018
[2] H. Stolińska-Fiedorowicz, ,,Dieta w niedoczynności tarczycy. Wegetarianizm a Hashimoto”, Współczesna dietetyka. 2016; nr 5, s. 31-35
[3] E. Zakrzewska, M. Zegan, E. Michota-Katulska, „Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto”, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna 48.2. 2015
[4] D. Włodarek i in., ,,Dietoterapia”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2015
[5] H. Stolińska, D. Wolańska, ,,Składniki pokarmowe istotne w niedoczynności tarczycy”, Żyw. Człow. Metab. 2012, 3, 221-231
[6] K. Łącka, M. Maciejewski, ,,Współczesne poglądy na temat etiopatogenezy autoimmunologicznego zapalenia tarczycy,(choroby Hashimoto)”, Pol. Merk. Lek. 2011, 30(176), 132-138
[7] R. Gärtner et al., ,,Selenium supplementation in patients with autoimmune thyroiditis decreases thyroid peroxidase antibodies concentrations”, J Clin Endocrinol Metab. 2002 Apr;87(4):1687-91
[8] M. Navarro-Alarcon, ,,Selenium in food and the human body: a review”, Sci Total Environ. 2008 Aug 1;400(1-3):115-41
[9] P. Zagrodzki, J. Kryczyk, ,,The importance of selenium in Hashimoto’s disease”, Postepy higieny i medycyny doświadczalnej. 2014 , 68, 1129-1137
[10] M. Jarosz, H. Stolińska, D. Wolańska, ,,Żywienie w niedoczynności tarczycy: porady lekarzy i dietetyków”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015
[11] P. Kmieć, K. Sworczak, ,,Vitamin D in thyroid disorders. Experimental and Clinical Endocrinology & Diabetes”. 2015, 123(07), 386-393.
[12] S. Tonstad et al., ,,Vegan diets and hypothyroidism”, Nutrients. 2015, 5(11), 4642-4652
[13] I. Florczyk, M. Florczyk, R. Junik, ,,Dieta bezglutenowa a choroba Hashimoto—obecny stan wiedzy”, Forum Zaburzeń Metabolicznych. 2018 (Vol. 9, No. 4, pp. 152-159)
[14] https://www..ncbi.nlm.nih.gov/24078411/ (data: 04.08.2021)
[15] M. Sorbal, M. Palacz-Wróbel, ,,Świadomość prewencyjnego działania diety oraz nawyki żywieniowe kobiet z chorobami tarczycy w wieku 20-50 lat”, 2018
[16] A. Kawicka, A., B. Regulska-Ilow, B. ,,Metabolic disorders and nutritional status in autoimmune thyroid diseases”, Advances in Hygiene & Experimental Medicine/Postepy Higieny i Medycyny Doswiadczalnej. 2015, 69