Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD – gastroesophageal reflux disease) jest jedną z najczęściej rozpoznawalnych jednostek chorobowych w Stanach Zjednoczonych, a jej rozpowszechnienie szacuje się na 13-19% na całym świecie[1]. Do najczęściej kojarzonych z tą chorobą objawów należą zgaga i ból w klatce piersiowej. Poza tymi najbardziej znanymi występują także inne symptomy, które mogą świadczyć o występowaniu GERD i są to m.in.: trudności w połykaniu (dysfagia), nudności, przewlekły kaszel, astma, czy chrypka [2] [3]. Stały GERD jest również znany z komplikacji, takich jak: przełyk Barretta, zwężenia przełyku i gruczolakorak [4]. Żadnego z tych objawów z pewnością nie należy lekceważyć.

Leczenie farmakologiczne refluksu

Obecnie w terapii farmakologicznej dominują leki z grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP). Dotychczas przekonanie dotyczące tych leków opierało się na braku skutków ubocznych ich stosowania. Ostatnie doniesienia naukowe wykazują, iż terapia opierająca się na lekach z grupy inhibitorów pompy protonowej wiąże się w wieloma potencjalnymi skutkami ubocznymi, m.in.: zwiększonym ryzykiem zarówno ostrej, jak i przewlekłej choroby nerek, hipomagnezemii, infekcji Clostridium difficile, otępieniem oraz złamaniem osteoporotycznym [5]. W przypadku rozpoznania refluksu żołądkowo
– przełykowego, poza zaleconym leczeniem warto także wprowadzić zmiany w stylu życia. W terapii GERD leczeniem pierwszego rzutu według National Institutes of Health oraz American College of Gastroenterology powinna być zmiana stylu życia w tym zmiana nawyków żywieniowych [6].

Wiele prac naukowych poświęconych tematowi jednostki chorobowej, jaką jest GERD, akcentuje wagę zmiany stylu życiu w terapii owego schorzenia.

Dieta w terapii refluksu

Narodowy Instytut Zdrowia oraz American College of Gastroenterology zalecają, aby pacjenci z rozpoznanym GERD ograniczyli, a w razie konieczności nawet wyeliminowali takie produkty jak: czekolada, kawa, herbata, owoce cytrusowe, pomidory oraz zmniejszyli spożycie tłuszczu, rzucili palenie papierosów, zmniejszyli masę ciała, a także zrezygnowali z dużych objętościowo posiłków [7] [8].

Chorujesz na chorobę refluksową? Skonsultuj z dietetykiem Stowarzyszenia Spożywo, jakich pokarmów unikać >>

Kwaśne produkty – subiektywne odczucia

Owoce cytrusowe oraz inne produkty kwaśne, jak chociażby pomidory, są uznawane za te, które mogą wywoływać lub nasilać objawy refluksu żołądkowo-przełykowego. W badaniu oceniającym przyjmowanie płynów o różnym pH przez pacjentów z rozpoznanym GERD wykazano, iż płyny o pH równym 3,0 (roztwory kwaśne) były przyjmowane w taki sam przedłużony sposób przez obydwie grupy (badaną oraz kontrolną) [9]. Zatem prawdopodobnie spowolnione przyjmowanie pokarmów o niższej wartości pH sugeruje możliwy mechanizm pogorszenia objawów refluksu u niektórych pacjentów po spożyciu kwaśnych produktów.

W jednym z przeprowadzonych badań wykazano, że pacjenci z rozpoznanym GERD unikali jedynie niektórych pokarmów mogących zaostrzać czy wywoływać objawy choroby. Świadczyć to może o tym, iż nie wszystkie pokarmy, które według założeń powinno się eliminować przy GERD, rzeczywiście szkodzą każdemu choremu. Innymi słowy, lista produktów do eliminacji może być indywidualna.

Tłuste posiłki

Racje pokarmowe, które dostarczają duże ilości tłuszczu, mogą stanowić ryzyko rozwoju przełyku Barretta [10]. Zaleca się unikanie posiłków obfitujących w tłuszcz. W badaniach obserwacyjnych wykazano, iż tłuszcz zmniejsza ciśnienie dolnego zwieracza przełyku (LES – lower esophageal sphincter). W innych badaniach również potwierdzono, iż posiłek bogaty w tłuszcz zmniejsza ciśnienie dolnego zwieracza przełyku u osób zdrowych. Nie zauważono istotnych różnic u osób z potwierdzonym GERD, porównując zmiany ciśnienia dolnego zwieracza przełyku w przypadku posiłku o niskiej i wysokiej zawartości tłuszczu [11]. W innym badaniu z udziałem osób zdrowych wykazano, iż zawartość tłuszczu w posiłku nie miała istotnego znaczenia w zmianach ciśnienia dolnego zwieracza przełyku [12]. Dostępne badania naukowe sugerują, iż zawartość tłuszczu w posiłku może, ale nie musi mieć znaczenia w powstawaniu objawów refluksu. W przypadku tego makroskładnika w diecie skrajności dotyczące podaży (zarówno restrykcyjna eliminacja, jak i nadmiar) mogą być najmniej rozsądnym wyborem – przynajmniej u większości pacjentów.

Czekolada

W większości prac naukowcy powołują się na badania naukowe, które przeprowadzone zostały na przełomie lat 70 i 80 XXw. Badania te dowodzą, iż czekolada zmniejsza ciśnienie dolnego zwieracza przełyku, tym samym prowadząc do powstawania objawów refluksu. Liczba osób biorących udział w tych badaniach była zbyt mała, aby można było wyciągać ostateczne wnioski. Warto ten produkt wyłączyć z diety, przynajmniej w początkowym okresie dietoterapii – włączając go później do racji pokarmowej w małych ilościach, prowadząc obserwacje i zapisy w dzienniczku. Należy również pamiętać, iż żadne badania naukowe nie oceniały korzyści płynących z wyeliminowania czekolady z diety[13].

Napoje gazowane, soki z owoców cytrusowych

Napoje gazowane, czy chociażby wody mineralne gazowane, są produktami, które należy wyeliminować z diety osób z potwierdzonym refluksem żołądkowo-przełykowym. Najprawdopodobniej przyczyniają się one do zmniejszenia ciśnienia dolnego zwieracza przełyku, co przekłada się na powstanie objawów.  Poza przejściowym obniżeniem ciśnienia LES, napoje te zwiększają również wydzielanie kwasu żołądkowego [14]. Hamoui i wsp. w przeprowadzonym badaniu z udziałem 9 osób dowiedli, iż spożycie napojów gazowanych poprzez zmniejszenie ciśnienia LES prowadzi do powstawania objawów GERD [15]. Owoce cytrusowe spożyte również w formie soków mogą wywoływać objawy zgagi u pacjentów z rozpoznanym GERD.

Kawa i alkohol

W ostatnich latach ukazały się praca będąca meta-analizą badań, które dotyczyły związku kawy z objawami refluksu. Jak się okazało, naukowcy nie stwierdzili korelacji między obecnością objawów i ich nasileniem w zależności od ilości spożywanej kawy  [16]. Warto jednak pamiętać, iż kawa może zwiększać wydzielanie soku żołądkowego, co może pośrednio przyczyniać się do powstawania objawów GERD. Najlepszy rozwiązaniem jest eliminacja kawy, przynajmniej w początkowym okresie leczenia żywieniowego – późniejsze jej włączanie powinno nastąpić koniecznie po lub razem z posiłkiem. W badaniach przekrojowych wykazano zwiększoną częstość występowania objawów refluksu u osób spożywających alkohol [13]. Alkohol nasila objawy refluksu żołądkowo-przełykowego, zmniejsza ciśnienie dolnego zwieracza przełyku, zwiększa wydzielanie kwasu solnego przez stymulację gastryny, a także zmienia motorykę przełyku i spowalnia opróżnianie żołądka.

Mając dolegliwości ze strony górnej części przewodu pokarmowego objawiające się zgagą, czy już rozpoznany refluks żołądkowo-przelykowy podczas dietoterapii warto wdrożyć podstawowe zalecenia dotyczące eliminacji niektórych produktów, czy grup produktów. Nie bez znaczenia są także obróbka kulinarna, czy forma posiłków, a także rozkład makroskładników w diecie. Wszystkie aspekty mogą odgrywać mniejszą lub większą rolę w zależności od indywidualnego przypadku. Mając objawy świadczące o tego rodzaju zaburzeniach, warto skonsultować się z lekarzem celem przeprowadzenia działań diagnostycznych i terapeutycznych. Nie należy także zapominać o tym, iż objawy zgagi czy bólu żołądka może dawać również zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO).

Jeżeli podstawowe zalecenia nie przynoszą korzyści nawet przy włączonej i prowadzonej przez lekarza terapii farmakologicznej, warto skonsultować się z dietetykiem, by dobrać sprecyzować indywidualną dietę. Więcej o dolegliwościach żołątkowo-jelitowych przeczytasz w moim ostatnim artykule.

Bibliografia

1. Dent J, El-Serag HB, Wallander MA, Johansson S: Epidemiology of gastro-oesophageal reflux disease: a systematic review. Gut. 2015; 54(5): 710–717.
2. 2. Lippmann QK, Crockett SD, Dellon ES, Shaheen NJ. Quality of life in GERD and Barrett’s esophagus is related to gender and manifestation of disease. Am J Gastroenterol. 2009; 104(11): 2695-2703.
3. Fennerty MB, Castell D, Fendrick AM, Halpern M, Johnson D, Kahrilas PJ, Leiberman D, Richter JE, Sampliner RE: The diagnosis and treatment of gastroesophageal reflux disease in a managed care environment, Suggested disease management guidelines. Send to. 1996; 156(5): 477-484.
4. Ireland CJ, Thompson SK, Laws TA, Esterman A:Risk factors for Barrett’s esophagus: a scoping review. Cancer. 2016; 27:301-323.
5. Schoenfeld AJ, Grady D. Adverse Effects Associated With Proton Pump Inhibitors. JAMA Intern Med. 2016; 176(2):172-174.
6. Kubo A, Block G, Quesenberry CP Jr, Buffler P, Corley DA: Dietary guideline adherence for gastroesophageal reflux disease. BMC Gastroenterol. 2014; 14:144
7. DeVault KR1, Castell DO: Updated guidelines for the diagnosis and treatment of gastroesophageal reflux disease. Am J Gastroenterol. 2005; 100(1):190-200.
8. Heartburn, Gastroesophageal Reflux (GER), and Gastroesophageal Reflux Disease (GERD). http://digestive.niddk.nih.gov/ddiseases/pubs/gerd/.
9. Gomes DC, Dantas RO: Acidic and neutral liquid ingestion in patients with gastroesophageal reflux disease. Arq Gastroenterol. 2014; 51(3):217-220.
10. Ireland CJ, Thompson SK, Laws TA, Esterman A: Risk factors for Barrett’s esophagus: a scoping review. Cancer Causes Control. 2016; 27(3):301-323.
11. Becker DJ1, Sinclair J, Castell DO, Wu WC: A comparison of high and low fat meals on postprandial esophageal acid exposure. Am J Gastroenterol. 1989; 84(7):782-78).
12. Pehl C, Waizenhoefer A, Wendl B, Schmidt T, Schepp W, Pfeiffer A: Effect of low and high fat meals on lower esophageal sphincter motility and gastroesophageal reflux in healthy subjects. Send to. 1995; 94(5):1192-1196.
13. Kaltenbach T, Crockett S, Gerson LB: Are lifestyle measures effective in patients with gastroesophageal reflux disease? An evidence-based approach. Arch Intern Med. . 2006;166(9):965-971.
14. Nilgün Seremet NK, Kaner G, Tel K: Gastroesophageal reflux symptoms and nutritional preference. Ethno Med. 2015; 9(3):305-318.
15. Hamoui N, Lord RV, Hagen JA, Theisen J, Demeester TR, Crookes PF: Response of the lower esophageal sphincter to gastric distention by carbonated beverages. J Gastrointest Surg. . 2006; 10(6):870-877.
16. Kim J1, Oh SW, Myung SK, Kwon H, Lee C, Yun JM, Lee HK: Association between coffee intake and gastroesophageal reflux disease: a meta-analysis. Dis Esophagus. 2014; 27(4):311-317.