Informacje na temat cukrzycy typu I są szeroko dostępne, ale nie wszystkie z nich są prawdziwe. Te błędne informacje o cukrzycy mogą być czasami szkodliwe. Krąży wiele mitów związanych z cukrzycą typu I, które niestety często zostają powielane i przekazywane dalej. A oto kilka z nich.
Mit 1: Wszystkie cukrzyce są takie same.
Fakt: Nie. Istnieją trzy główne typy cukrzycy:
- Cukrzyca typu 1 charakteryzuje się niedoborem produkcji insuliny i wymaga codziennego podawania insuliny. Nie są znane ani przyczyny cukrzycy typu 1, ani sposoby jej zapobiegania.
- Cukrzyca typu 2 jest wynikiem nieefektywnego wykorzystania insuliny przez organizm. Większość osób cierpiących na cukrzycę ma cukrzycę typu 2. Ten typ cukrzycy jest w dużej mierze wynikiem nadmiernej masy ciała i braku aktywności fizycznej.
- Cukrzyca ciążowa to hiperglikemia z wartościami glukozy we krwi powyżej normy, ale poniżej wartości diagnostycznych dla cukrzycy. Cukrzyca ciążowa występuje w czasie ciąży [1].
Mit 2: Cukrzyca typu 1 nie jest poważną chorobą.
Fakt: Cukrzyca typu 1 to bardzo poważna choroba. W 2016 roku cukrzyca była bezpośrednią przyczyną 1,6 mln zgonów, a w 2012 roku wysokie stężenie glukozy we krwi było przyczyną kolejnych 2,2 mln zgonów [1].
Mit 3: Cukrzyca typu 1 dotyczy tylko dzieci.
Fakt: Nie. Mimo że cukrzyca typu 1 (nazywana wcześniej młodzieńczą) często występuje w dzieciństwie, to jej początek może wystąpić również u dorosłych. Dorośli chorzy na cukrzycę typu 1 stanowią obecnie bardzo szerokie spektrum wiekowe – od 18 do 100 lat i więcej. W przeciwieństwie do dobrze scharakteryzowanych etapów rozwoju u dzieci, etapy życia w dorosłości są często mniej udokumentowane. W brytyjskim projekcie badawczym Biobank stwierdzono, że 42% przypadków cukrzycy typu 1 wystąpiło po 30. roku życia i stanowiło 4% wszystkich przypadków cukrzycy rozpoznanych między 31. a 60. rokiem życia. Co więcej, posiadanie rodzica lub rodzeństwa cierpiącego na tę chorobę może zwiększyć prawdopodobieństwo zachorowania na cukrzycę typu 1 [1,2].
Mit 4: Cukrzyca typu I bierze się z jedzenia zbyt dużej ilości cukru.
Fakt: Nie. Cukrzyca typu 1 występuje, gdy układ odpornościowy atakuje i niszczy komórki beta trzustki produkujące insulinę. Naukowcy uważają, że cukrzyca typu 1 jest spowodowana przez geny i czynniki środowiskowe, do których należą wirusy mogące wywołać chorobę. Nadal trwają badania mające na celu określenie przyczyn cukrzycy typu 1 oraz możliwych sposobów zapobiegania lub spowolnienia rozwoju choroby [3].
Mit 5: Dzieci mogą wyrosnąć z cukrzycy typu 1.
Fakt: Nie. Dzieci nie mogą wyrosnąć ani wyleczyć cukrzycy typu 1, natomiast można ją kontrolować. Postępy w monitorowaniu poziomu cukru we krwi i podawaniu insuliny poprawiły kontrolę poziomu cukru we krwi i jakość życia dzieci z cukrzycą typu 1. Cukrzyca typu 1 jest chorobą przewlekłą, co oznacza, że będzie trwała do końca życia [4].
Mit 6: Cukrzycę można cofnąć za pomocą diety i ćwiczeń fizycznych.
Fakt: Odpowiednia dieta i aktywność fizyczna korzystnie wpłyną na samopoczucie chorego. Jednak chorzy z cukrzycą typu 1 bezwzględnie wymagają leczenia insuliną. Nawet w okresie remisji choroby insulinoterapia powinna być utrzymywana [5].
Mit 7: Osoby chorujące na cukrzycę typu 1 nie mogą spożywać owoców.
Fakt: W materiałach edukacyjnych można znaleźć przestrogę, że owoce zawierają glukozę i fruktozę, które zwiększają stężenie glukozy we krwi. Istnieje też podział owoców na te „bezpieczniejsze” dla chorych na cukrzycę (arbuzy, grejpfruty, poziomki, truskawki) i te szczególnie szybko zwiększające glikemię, o dużej zawartości węglowodanów, takie jak: śliwki, winogrona, banany, ananasy i brzoskwinie z puszki. Niestety już sam fakt wymienienia owoców w materiałach edukacyjnych wielu pacjentów traktuje jako „zielone światło” dla ich spożywania, i to, niestety, w nieograniczonych ilościach.
Nie należy zakazywać owoców osobom chorującym na cukrzycę typu 1, ale należy podkreślić konieczność rzetelnego edukowania chorych na temat wpływu ich spożywania na aktualną glikemię [6].
Przy komponowaniu posiłków zawierających owoce należy pamiętać o indeksie glikemicznym (IG). IG wskazuje na to, jak szybko poszczególne produkty wpływają na wzrost stężenia glukozy we krwi, ale nie określa ilości spożytych węglowodanów. W celu zmniejszenia hiperglikemii po spożyciu owoców zaleca się spożywać je np. w ramach deseru po obiedzie lub jako część innego posiłku, a nie jako samodzielny posiłek. Jeśli owoce spożywane są z innym pokarmem, w szczególności z tłuszczem i białkiem, to tempo wchłaniania się fruktozy będzie wolniejsze. Co więcej, owoce w każdej postaci wymagają podania insuliny ze względu na zawartość łatwo przyswajalnych węglowodanów [10].
Mit 8: Cukrzyca jest zaraźliwa.
Fakt: Nie. Według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych, cukrzyca typu 1 nie występuje na liście chorób zakaźnych. Cukrzyca typu 1 jest chorobą przewlekłą i autoimmunologiczną. [7,8]
Mit 9: Osoby z cukrzycą są bardziej narażone na choroby.
Fakt: Osoby z cukrzycą typu I nie są bardziej narażone na przeziębienia. Jednak częściej niż w populacji ogólnej towarzyszą im endokrynopatie, a zwłaszcza choroby autoimmunologiczne tarczycy (choroba Hashimoto, choroba Gravesa-Basedowa) i kory nadnerczy, a także celiakia, niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 (Addisona-Biermera) oraz kolagenozy. Ich współistnienie może znacznie pogorszyć przebieg cukrzycy typu 1. Wystąpienie chorób zaburzających przebieg metaboliczny cukrzycy wymaga hospitalizacji na oddziale specjalistycznym [5].
Mit 10: Osoby z cukrzycą nie powinny uprawiać sportu.
Fakt: Regularna aktywność fizyczna powinna być obecna w życiu osób z cukrzycą typu 1. Ćwiczenia aerobowe wiążą się ze zmniejszeniem glikemii, natomiast ćwiczenia anaerobowe mogą wiązać się z przejściowym zwiększeniem stężenia glukozy. Obie formy ćwiczeń mogą powodować opóźnioną hipoglikemię w okresie rekonwalescencji. Dokładne zrozumienie fizjologii różnych form wysiłku fizycznego oraz zmiennych, które mogą wpływać na glikemię podczas ćwiczeń i uprawiania sportu, powinno stanowić podstawę do wdrożenia bezpiecznych i skutecznych strategii zarządzania glikemią. W przypadku ćwiczeń aerobowych zmniejszenie dawki insuliny podawanej przed wysiłkiem (tzn. zmniejszenie dawki insuliny podstawowej lub bolusa, lub obu) może pomóc w zmniejszeniu ryzyka hipoglikemii, podobnie jak zwiększenie spożycia węglowodanów do 60 g na godzinę lub więcej. W przypadku ćwiczeń anaerobowych może być konieczna ostrożna korekta dawki insuliny, chociaż to również może zwiększać ryzyko hipoglikemii nocnej, zwłaszcza jeśli ćwiczenia wykonywane są późno w ciągu dnia. We wszystkich przypadkach konieczna jest dodatkowa czujność dotycząca monitorowania stężenia glukozy przed, w trakcie i po wysiłku fizycznym, w trakcie i po zakończeniu wysiłku fizycznego [9]
Mit 11: Osoby chorujące na cukrzyce typu 1 nie mogą spożywać węglowodanów.
Fakt: Węglowodany to najważniejszy makroskładnik odżywczy warunkujący poposiłkową glikemię. Pacjent powinien umieć obliczać zawartość węglowodanów w posiłkach. W tym celu wprowadzono pojęcie wymiennika węglowodanowego (WW). Pojęcie wymienników węglowodanowych określa ilość produktu zawierającą 10 g węglowodanów przyswajalnych. Zalecenia dotyczące wyboru węglowodanów przez pacjentów z cukrzycą mówią o unikaniu spożycia produktów z wysokim indeksem glikemicznym (IG). Pacjent powinien znać koncepcję indeksu glikemicznego, umieć korzystać z tabel IG oraz umieć dawkować insulinę na posiłek o wysokim indeksie glikemicznym. Dobrze jest także zwiększyć spożycie skrobi opornej. Skrobia oporna to nietrawiona i niewchłanialna forma skrobi. Źródłami skrobi opornej są: czerstwe pieczywo, wychłodzone po ugotowaniu makarony, kasze, ryż, płatki owsiane, jak również potrawy mączne pierogi, kluski, naleśniki. Ilość skrobi opornej zmienia się wraz z postacią produktu. Produkty wysoko skrobiowe ugotowane na świeżo mają mniejszą zawartość skrobi opornej niż te same po wystudzeniu. Proces czerstwienia także zwiększa zawartość skrobi opornej w produktach spożywczych. Dlatego potrawy jedzone na ciepło bezpośrednio po ugotowaniu często wymagają większej dawki insuliny (lub wcześniejszego jej podania) w porównaniu do dań tych samych, ale wystudzonych [10].
Mit 12: Na cukrzycę typu 1 chorują zazwyczaj osoby z nadwagą lub otyłością.
Fakt: To zależy. Uważa się, że pacjenci z cukrzycą typu 1 mają zazwyczaj niższy wskaźnik BMI. Jednak tendencja do zwiększania się częstości występowania otyłości u pacjentów z cukrzycą typu 1 wzrasta szybciej niż w populacji ogólnej. Obecnie około 50% pacjentów z cukrzycą typu 1 ma nadwagę lub otyłość. Mają oni również większe obwody talii i bioder w porównaniu ze zdrowymi osobami. W badaniu Pittsburgh Epidemiology of Diabetes Complications (EDC), w którym obserwowano dorosłych pacjentów z T1D przez średnio 18 lat, częstość występowania nadwagi wzrosła z 29 do 42%, a częstość występowania otyłości wzrosła siedmiokrotnie z 3 do 23%. Wydaje się, że przyrost masy ciała nie jest związany z procesem starzenia się, a raczej z czynnikami klinicznymi, takimi jak insulinoterapia [11].
Bibliografia:
[1] https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/diabetes (data: 11.03.2021)
[2] J.L. Chiang, M.S. Kirkman, L.M. Laffel, A.L. Peters, ”Type 1 Diabetes Sourcebook Authors. Type 1 diabetes through the life span: a position statement of the American Diabetes Association”, Diabetes Care. 2014 Jul; 37(7): 2034-54.
[3] https://www.niddk.nih.gov/health-information/diabetes/overview/symptoms-causes?dkrd=hiscr0005#causes (data 11.03.2021)
[4] R.M. Kliegman et al. “Diabetes mellitus in children. In: Nelson Textbook of Pediatrics. 21st ed.” Elsevier, Philadelphia 2020
[5] A.Araszkiewicz et al. „2020 Guidelines on the management of diabetic patients. A position of Diabetes Poland”, Clinical Diabetology. 2020; 9(1): 1-101
[6] E.Szymańska-Garbacz, L.Czupryniak, “Praktyka kliniczna – diabetologia: problemy w leczeniu cukrzycy – cz. 15: czy owoce to w diabetologii „zakazany owoc”? “, Med. Prakt. 2015; 9: 84-88
[7] Światowa Organizacja Zdrowia, „Międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych.” Rewizja dziesiąta, 2008; 1
[8] A.Katsarou, S.Gudbjörnsdottir, A.Rawshani, D.Dabelea, E.Bonifacio, B.J.Anderson, Å.Lernmark, “Type 1 diabetes mellitus”, Nature Reviews Disease Primers. 2017; 3: 17016.
[9] M.C. Riddell, I.W. Gallen, C.E. Smart, C.E. Taplin, P.Adolfsson, A.N. Lumb, … L.M. Laffel, “Exercise management in type 1 diabetes: a consensus statement”, The Lancet Diabetes & Endocrinology. 2017; 5(5): 377–390
[10] A.Jeznach-Steinhagen “Żywienie osób z cukrzycą i chorobami towarzyszącymi”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020
[11] A.Mottalib, M.Kasetty, J.Y. Mar, T.Elseaidy, S.Ashrafzadeh, O.Hamdy, “Weight Management in Patients with Type 1 Diabetes and Obesity”, Current diabetes reports. 2017; 17(10): 92