Cukrzyca typu 1 jest chorobą charakteryzującą się niedoborem insuliny spowodowanym całkowitą destrukcją komórek β wysp trzustkowych. Dlatego tak ważne jest wykonywanie regularnych badań kontrolnych, które umożliwią kontrolę glikemii oraz pozwolą na wczesne wykrycie powikłań.
DIAGNOSTYKA ZABURZEŃ WĘGLOWODANOWYCH
Profilaktyczne badania w kierunku cukrzycy powinny być przeprowadzane przed pojawieniem się powikłań. Wielomocz, wzmożone pragnienie, osłabienie, widoczna utrata masy ciała czy stany zapalne narządów moczowo-płciowych to objawy, które mogą świadczyć o nieprawidłowej ilości glukozy w organizmie. Ponadto, raz na 3 lata badaniom przesiewowym powinny poddać się osoby powyżej 45 roku życia oraz osoby znajdujące się w grupie ryzyka, m.in.:
- z nadwagą i otyłością (BMI > 25 kg/m2);
- mało aktywne fizycznie;
- z cukrzycą występującą w rodzinie (rodzice lub rodzeństwo);
- z grupy środowiskowej, etnicznej częściej narażone na cukrzycę;
- z wcześniej wykrytym stanem przedcukrzycowym;
- z nadciśnieniem tętnicznym (>140/90 mm Hg);
- z dyslipidemią (stężenie cholesterolu HDL < 40 mg/dl, triglicerydów >150 mg/dl);
- z chorobami układu sercowo-naczyniowego;
- z zespołem policystycznych jajników;
- z wcześniej przebytą cukrzycą ciążową oraz te, które urodziły dziecko o masie ciała >4 kg.
OCENA GLIKEMII
Badaniem pierwszego rzutu jest określenie stężenia glukozy na czczo w krwi żylnej. Prawidłowo przeprowadzone badanie powinno być wykonane co najmniej 8-14 h od ostatniego posiłku.
Badanie glikemii przygodnej wykonuje się o dowolnej porze dnia, niezależnie od pory ostatnio spożytego posiłku. Jeśli w chwili stwierdzenia występowania objawów hiperglikemii, wartość progowa przekracza 200 mg/dl, wynik ten jest podstawą do rozpoznania cukrzycy.
Kolejnym etapem diagnostyki nieprawidłowej glikemii jest tzw. krzywa cukrowa, czyli doustny test tolerancji glukozy (ang. oral glucose tolerance test – OGTT). Badanie uznawane jest ono za złoty standard w diagnostyce cukrzycy. Test rozpoczyna się pobraniem krwi na czczo, następnie należy wypić 75 g glukozy rozpuszczonej w 250–300 ml wody i po upływie 2 godzin ponownie pobrać krew w celu oznaczenia stężenia glukozy. W tym czasie badany powinien pozostać w spoczynku.
ROZPOZNANIE CUKRZYCY
Według najnowszych zaleceń WHO i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) cukrzycę rozpoznajemy, gdy:
BADANIA DODATKOWE
Odsetek hemoglobiny glikowanej (HbA1c) – to wskaźnik monitorowania leczenia cukrzycy, pozwalający ocenić, jak kształtowała się średnia zawartość glukozy w ostatnich 3 miesiącach przed wykonaniem badania. Ułatwia dobór sposobu leczenia i wyłonienie osób, u których może dojść do powikłań naczyniowo-sercowych towarzyszących podwyższonej wartości glukozy. Kontrolę odsetka HbA1c należy przeprowadzić raz w roku, a w przypadku niewystarczającej samokontroli lub zmiany sposobu leczenia oznaczenie należy wykonać co najmniej raz na kwartał.
Stężenie C-peptydu służy do określenia zdolności komórek ß trzustki do produkcji insuliny. Jego stężenie oznacza się w przypadku wątpliwości dotyczących rozpoznania typu cukrzycy. Badanie przeprowadza się na czczo lub wykonuje się test z glukagonem.
Stężenie glukozy i acetonu w moczu – badanie to wykonuje się w przypadku dużych wahań stężenia glukozy we krwi. Służy do oszacowania ryzyka kwasicy ketonowej. Ciała ketonowe mogą pojawić się w moczu, gdy dojdzie do wzrostu glikemii i spadku stężenia insuliny.
Stężenie autoprzeciwciał – aktualnie znanych jest 5 przeciwciał przyczyniających się do rozwoju cukrzycy typu 1. Są to: przeciwciała przeciwwyspowe (ang. islet cell antibody – ICA), przeciwciała przeciw dekarboksylazie kwasu glutaminowego (ang. gamma-glutamic acid decarboxylase – anty-GAD), przeciwciała przeciw insulinie (ang. insulin autoantibodies – IAA), przeciwciała przeciw fosfatazom tyrozyny (IA-2, IA2beta) oraz przeciwciała przeciwcynkowe (Zn8). Oznaczenie wymienionych przeciwciał służy do pogłębionej diagnostyki cukrzycy, a szczególnie potwierdzenia procesu autoimmunizacyjnego w cukrzycy typu 1. Należy pamiętać, że obecność poszczególnych przeciwciał jest wykrywana we wczesnej fazie choroby, jeszcze przed pojawieniem się objawów klinicznych.
BADANIA OKRESOWE
W profilaktyce przewlekłych powikłań cukrzycy bardzo ważna jest kontrola metabolicznego wyrównania. Obok monitorowania glikemii konieczne jest także oznaczenie parametrów wydolności nerek (stężenie kreatyniny z wyliczeniem eGFR), lipidogramu, odsetka hemoglobiny glikowanej (HbA1c) oraz ogólnego badania moczu z osadem. Niekiedy zleca się wykonanie specjalistycznych badań laboratoryjnych, jak oznaczenie albumin w moczu czy TSH. Należy jednak pamiętać o systematycznym wykonywaniu badaniu dna oka. Zalecenia dotyczące monitorowania dorosłych osób na cukrzycę przedstawiono w poniższej tabeli.
Bibliografia:
[1] Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia Praktyczna, 6(1), 1-114.