Zespół jelita drażliwego jak i przerost flory bakteryjnej jelita cienkiego to najczęściej występujące zaburzenia jelitowe, często występujące ze sobą w parze. Zespół jelita drażliwego opisuje się jako zaburzenia czynnościowe w obrębie jelit na które nie mają wpływu zmiany organiczne i biochemiczne, natomiast przerost flory bakteryjnej – jak sama nazwa wskazuje – to stan, w którym niekorzystnie zwiększa się liczebność bakterii w jelicie cienkim. W obu schorzeniach możemy zaobserwować uporczywe i przewlekłe objawy jelitowe, takie jak: wzdęcia, przelewanie, zmieniony rytm wypróżnień – w kierunku zaparć, biegunek lub w postaci mieszanej. Obie te choroby wykazują podobne objawy, dlatego łatwo je ze sobą pomylić. Mimo tych podobieństw, sposób postępowania u osób z tymi dwoma schorzeniami jest różny, a ich wspólnym mianownikiem stała się dieta FODMAP.
Czym jest zespół jelita drażliwego?
Zespół jelita drażliwego (ang. irritable bowel syndrome – w skrócie IBS) jest przewlekłą chorobą czynnościową układu pokarmowego – cechuje się naprzemiennymi okresami wyciszenia i wzmożonych dolegliwości. Podłoże choroby jest jednak do tej pory nieodkryte, chociaż wskazuje się że częściej zmagają się z nią kobiety a zdecydowana większość pacjentów zgłasza się do lekarza rodzinnego przed 35 rokiem życia. Pomimo że choroba nie wpływa na długość życia i nie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju chorób organicznych, to istotnie obniża komfort życia znacznego odsetka osób chorych. Dane epidemiologiczne wskazują, że IBS jest drugą pod względem częstotliwości, po przeziębieniu, przyczyną nieobecności w pracy lub szkole i dotyczy 11% ogólnej populacji. Stanowi także najczęstszy powód zgłaszania się chorych do poradni gastroenterologicznych i jedną z najczęstszych przyczyn wizyt u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. [1,3]
Przy rozpoznaniu IBS należy wziąć pod uwagę kryteria rzymskie, czyli:
Nawracający ból brzucha występujący średnio przez co najmniej 1 dzień w tygodniu, przez ostatnie 3 miesiące, spełniający co najmniej 2 z poniższych kryteriów:
- Związany jest z wypróżnieniem,
- Związany jest ze zmianą częstości wypróżnień
- Związany jest ze zmianą konsystencji stolca.
Zgodnie z najnowszymi wytycznymi zespół jelita drażliwego należy rozpoznawać na podstawie objawów klinicznych i nie istnieją żadne testy diagnostyczne potwierdzające IBS. Badania zwykle rozpoczyna się od podstawowych badań laboratoryjnych krwi i badania USG jamy brzusznej. W związku z tym, że objawy które wywołuje zespół jelita drażliwego mogą być także objawami poważniejszych schorzeń (np. chorób zapalnych jelit – choroby Leśniowskiego-Crohna, celiakii czy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego), lekarze często zlecają dodatkowe badania wykluczające te schorzenia. Badania dodatkowe których wykonanie może zlecić lekarz to: morfologia, odczyn Biernackiego (OB) lub badanie białka C-reaktywnego (CRP), badanie poziomu hormonu pobudzającego tarczycę (TSH). Ponadto w postaci biegunkowej IBS zawsze należy wykluczyć celiakię oraz wskazane jest też wykonanie badania mikrobiologicznego i parazytologicznego kału, oznaczania kalprotektyny w stolcu i wykonanie testu oddechowego w kierunku SIBO. W przypadku pojawienia się objawów alarmujących o możliwości choroby organicznej konieczne jest poszerzenie diagnostyki.
W celu postawienia diagnozy najlepiej udać się do lekarza specjalizującego się w leczeniu dolegliwości układu pokarmowego, czyli gastroenterologa. W przypadku kobiet, przydatna w diagnostyce może się także okazać wizyta u ginekologa. [4]
Objawy alarmujące, których nie należy lekceważyć, które mogą być objawami poważnych chorób to między innymi:
- chudnięcie,
- występowanie krwi w stolcu,
- gorączka,
- występowanie objawów w czasie nocy,
- anemia.
Kolonoskopia – nie zawsze konieczna
U osób po 50. roku życia ze względu na zwiększone ryzyko występowania raka jelita grubego często też wykonuje się badanie endoskopowe – kolonoskopię. Należy podkreślić, że kolonoskopia nie powinna być wykonywana jako jedno z pierwszych badań, u wszystkich pacjentów z podejrzeniem IBS. Za to badanie endoskopowe jelita grubego wskazane jest, gdy występują objawy alarmujące, w niewyjaśnionej przyczynie niedokrwistości z powodu niedoboru żelaza, w obciążeniu rodzinnym rakiem jelita grubego, w biegunkowej postaci choroby, gdy konieczne jest wykluczenie nieswoistych zapaleń jelit. Istotnym badaniem które może pomóc w diagnozie problemów jelitowych jest także oznaczenie poziomu kalprotektyny w kale, jednak nie jest ono refundowane i trzeba je wykonać na własną rękę.
Przyczyny
Przyczyny wywołujące IBS nie zostały jeszcze poznane, natomiast w piśmiennictwie naukowym często wspomina się o zaburzeniach motoryki przewodu pokarmowego, nadwrażliwości trzewnej, wpływie czynników stresogennych i diety (nadmiar kofeiny, nadużywanie alkoholu, nieregularne spożywanie posiłków, odpowiednia podaż błonnika czy obfite i tłuste posiłki). Często początek tego schorzenia ma związek z przebytymi przeżyciami w życiu pacjenta, wystąpienie infekcji bakteryjnej, przebyte zabiegi operacyjne, czy antybiotykoterapia bez zapewnienia odpowiedniej osłony przewodu pokarmowego. [3,6]
Jakie są najczęściej spotykane objawy u osób cierpiących na to schorzenie?
- Przewlekłe bóle brzucha – zwykle zlokalizowane w podbrzuszu,
- Wzdęcia,
- Przelewanie w brzuchu,
- Zmiana rytmu wypróżnień – biegunki/zaparcia,
- Występowanie śluzu w stolcu,
- Uczucie niepełnego wypróżnienia,
- Nagła potrzeba wypróżnienia.
W najnowszej wersji Kryteriów Rzymskich utrzymano dotychczasowy podział IBS na cztery podtypy. Podział ten oparty jest na konsystencji stolca:
- Z dominującym zaparciem (IBS typu C)
Charakteryzuje się co najmniej jednym z następujących objawów: występowanie twardych lub grudkowatych stolców, cykl wypróżnień rzadszy niż 3 wypróżnienia w ciągu tygodnia. Nie występują natomiast: więcej niż 3 wypróżnienia dziennie, luźny lub wodnisty stolec oraz parcie naglące.
- Z dominującą biegunką (IBS typu D)
Charakteryzuje się co najmniej jednym z następujących objawów: występowaniem więcej niż trzech wypróżnienia dziennie, luźnym czy wodnistym stolcem lub nagłą potrzebą skorzystania z toalety – opisywane jako parcie naglące. W tej postaci nie odnotowuje się występowania twardych lub grudkowatych stolców i mniej niż 3 wypróżnienia w ciągu całego tygodnia.
- Postać mieszana, zaparciowo-biegunkowa (IBS typu M)
Jest to postać w której przebiegu naprzemiennie wyróżnia się występowanie zarówno objawów IBS z dominującym zaparciem, jak i IBS z dominującą biegunką.
- Niesklasyfikowana ( IBS typu U)[2,3]
Przerost bakteryjny jelita cienkiego
Przerost bakteryjny jelita cienkiego (ang. small intestinal bacterial overgrowth, w skrócie SIBO) to schorzenie polegające na zmianie ilości bakterii jelitowych w układzie pokarmowym w jelicie cienkim lub też pojawieniem się w jelitach nietypowych dla układu pokarmowego szczepów. W konsekwencji zaburzenie to prowadzi do zaburzeń trawienia i wchłaniania składników pokarmowych. SIBO odpowiedzialne jest za występowanie uciążliwych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, które przypominają objawy zespołu jelita nadwrażliwego (IBS).
SIBO może być spowodowane wieloma czynnikami, m.in.:
- Niedostatecznym wydzielaniem kwasu solnego w żołądku,
- zaburzeniem wydzielania enzymów zewnątrzwydzielniczych trzustki,
- zaburzeniami motoryki przewodu pokarmowego.
Diagnostyka
W porównaniu do wyżej omówionego IBS, w diagnostyce SIBO nie możemy poprzestać tylko i wyłącznie na wywiadzie oraz ocenie kryteriów rzymskich. Najczęściej polecaną metodą jest przeprowadzenie testu oddechowego, chociaż nie jest to złoty standard uznawany w literaturze. Tym standardem jest tak naprawdę pobranie treści jelitowej z danej powierzchni jelita cienkiego a następnie wykonanie posiewu, tak aby móc wyliczyć jak dużo bakterii w badanej próbce się znajduje. Ze względu jednak na trudności w uzyskaniu materiału do badań z jelita cienkiego dużo częściej wykorzystywanym narzędziem diagnostycznym są testy oddechowe: wodorowe bądź wodorowo-metanowe. Testy te przeprowadza się na podstawie oceny ilościowej w wydychanym powietrzu tych gazów w próbie ślepej bez podawania preparatu, oraz właściwej – po podaniu doustnym laktulozy i pobraniu próbki w odpowiednich odstępach czasu. Aby rozpoznać zespół przerostu bakteryjnego w jelitach należy odnotować wynik na poziomie równym lub wyższym niż 20 ppm.
Odpowiednim badaniem do wskazania tego problemu może się okazać badanie ogólne kału czy badanie resztek pokarmowych w kale – jeżeli występuje w nim duże ilości tłuszczu – to też może to wskazywać na występowanie SIBO. Natomiast nie jest to jednoznaczna przyczyna występowania tłuszczu w kale –problemy z trawieniem tłuszczy mogą także dotyczyć pacjentów z zaburzeniami wewnątrzwydzielniczymi trzustki. Równie istotne może okazać się oznaczenie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) – niedobory tych witamin również mogą wskazywać na przerost bakteryjny jelita cienkiego.
Co jeśli diagnoza potwierdzi SIBO?
Najczęstszą substancją wykorzystywaną w praktyce lekarskiej jest eubiotyk – rifaksymina. Eubiotyki są antybiotykami oddziaływującymi na bakterie jelitowe, które nie wchłaniają się ze światła przewodu pokarmowego, dlatego są dodatkowo bezpieczne w stosowaniu. Często stosuje się także różne kombinacje antybiotyków przystosowane do konkretnego przypadku. Poza antybiotykami w leczeniu wykorzystuje się także leki prokinetyczne lub spazmolitycznie, między innymi Prokit, Tribux czy Duspatalin. Należy wspomnieć, że są to leki na receptę i należy je stosować pod kontrolą lekarską.
Kluczowa jest tu także kwestia leczenia niefarmakologicznego, które stosuje się w następnej kolejności, tuż po zakończeniu leczenia antybiotykiem – dieta low FODMAP. Poza tym, często nasilającymi objawy składnikami są cytrusy, ostre przyprawy, surowa cebula a także kawa oraz mocna herbata, przez co należy je ograniczyć. Warto też wykluczyć z diety alkohol, produkty gazowane i słodziki w postaci polioli (tj. sorbitol, ksylitol i inne kończące się w nazwie na –ol). Ważna jest także higiena jedzenia – spożywanie małych objętościowo posiłków w mniejszych odstępach czasu. [10]
Jak pomóc sobie w zaparciach lub biegunkach?
Przy zaburzeniach perystaltyki w postaci biegunkowej zarówno w IBS jak i SIBO powinno się uwzględnić w diecie pacjenta lekkostrawne produkty, czyli przykładowo ryż, banany, musy jabłkowe – ze względu na obecność pektyn. Warto zadbać także o odpowiednie spożycie potasu, który przy biegunkach tracimy. W postaci zaparciowej, będziemy wspomagać produkty w produkty błonnikowe, czyli produkty pełnoziarniste (mąki, kasze, pieczywo), tak aby dzienna podaż błonnika sięgała około 40g.
Spodobał Ci się ten artykuł? Posłuchaj także o najnowszych zaleceniach w SIBO. W odcinku Podcastu Stowarzyszenia Spożywo rozmawiają dietetycy: Przemysław Mijal, Żaneta Michalak oraz Artur Wesoły.
Partnerem podcastu jest:
Bibliografia:
[1] https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/nmo.13154 (data 18.06.2021)
[2] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31637777/ (data 18.06.2021)
[3] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28740352/ (data 18.06.2021)
[4] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34161144/ (data 18.06.2021)
[5] https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs11938-019-00248-z (data 18.06.2021)
[6] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6789397/ (data 18.06.2021)
[7] Bartnik W., Chojnacki J., Paradowski L., Skrzydło-Radomańska B., Tomecki R., Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w zespole jelita nadwrażliwego, Gastroenterologia Kliniczna 1/2009.
[8] https://www-ncbi-nlm-nih-gov.translate.goog/pmc/articles/PMC6789397/ (data 25.06.2021)
[9] https://www.monashfodmap.com/ibs-central/i-have-ibs/starting-the-low-fodmap-diet/ (data 22.06.2021)