Choroby tarczycy dotykają coraz większej grupy polskiej populacji i należą do najczęściej diagnozowanych chorób cywilizacyjnych. Według GUS w latach 2004-2009 zostało zdiagnozowanych 1 475 800 przypadków tych chorób. Problemy z tym gruczołem obserwuje się częściej u kobiet niż u mężczyzn. Tarczyca to istotny dla naszego organizmu, niewielki gruczoł, który wytwarza dwa hormony: trijjodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4). Mają one wpływ na metabolizm organizmu, regulują pracę większości tkanek. Natomiast hormon tyreotropowy (TSH) jest wytwarzany przez przysadkę mózgową, aktywuje wytwarzanie hormonów tarczycy. Jej nieprawidłowe funkcjonowanie może spowodować zaburzenia w naszym organizmie. Jednym z nich jest niedoczynność tarczycy [2, 6, 12].
Niedoczynność tarczycy to zaburzenie, w którym gruczoł tarczowy wytwarza za mało hormonów w stosunku do jego potrzeb. Przyczyny mogą być różne, m.in. niedobór jodu, choroba Hashimoto, farmakoterapia. Choroba Hashimoto, czyli przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy jest wywołane przez własne przeciwciała, które powoli niszczą tarczycę i wpływają na zanik wytwarzania hormonów tarczycy. W ten sposób powstaje stan zapalny i występuje zaburzona praca tarczycy. Schorzenie to ma złożoną etiologię. Składa się na nią genetyka, środowisko i sposób żywienia [6, 10, 12].
Najczęściej występujące objawy niedoczynności tarczycy to:
- Uczucie zimna
- Wzrost masy ciała
- Suchość skóry
- Nieregularność cyklu miesiączkowego
- Niskie ciśnienie krwi
- Zaburzenia pamięci
- Depresja [6, 12].
W terapii niedoczynności tarczycy ważne jest stosowanie odpowiedniego leczenia farmakologicznego. Natomiast postępowanie żywieniowe może wspomóc farmakoterapię wspierając prawidłowe funkcjonowanie tarczycy. Właściwy sposób żywienia zapewnia również odpowiednią podaż witamin i składników mineralnych istotnych w pracy gruczołu tarczowego. Prawidłowo zróżnicowana dieta może również zmniejszyć częstotliwość chorób towarzyszących niedoczynności tarczycy oraz poprawić samopoczucie pacjenta.
Zalecenia żywieniowe
- Pamiętaj o codziennym piciu wody, min. 2 l/dobę (8 szklanek)!
- Jedz regularnie, 4-5 posiłków w ciągu dnia co 3-4 godziny. Pierwszy posiłek powinien być spożyty do 2 godzin po wstaniu, a ostatni posiłek ok. 3 godzin przed snem. Twoja dieta powinna być zgodna z zaleceniami racjonalnego odżywiania i uwzględniać pełnowartościowe białko, kwasy tłuszczowe omega 3, witaminy (A, D, E, C, B12) i składniki mineralne (jod, żelazo, selen, cynk), a także dopasowana indywidualnie do Twoich potrzeb, gdyż dość często chorobom tym współtowarzyszą inne schorzenia, np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, otyłość. Wspomniane składniki biorą udział w tworzeniu hormonów oraz mogą łagodzić stan zapalny gruczołu.
- W schorzeniach tarczycy zaleca się zmniejszenie kalorii posiłków i zwiększenie aktywności fizycznej ze względu na obniżony metabolizm organizmu. Podaż kalorii nie powinna być jednak zbyt niska, gdyż takie postępowanie upośledza pracę tarczycy i nie produkuje ona odpowiedniej ilości hormonów. Dlatego nie zaleca się stosowania restrykcyjnych diet w tej przypadłości, gdyż takie diety nie dostarczają wystarczającej ilości energii i składników odżywczych.
- Warto przebywać na świeżym powietrzu, spacerować. Ruch to zdrowie, a słońce jest naturalnym źródłem witaminy D, ważnej dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Z tego powodu w okresie od października do kwietnia najlepiej jest suplementować tę witaminę.
- Staraj się spożywać produkty nabiałowe, które są m.in. dobrym źródłem wapnia oraz białka pełnowartościowego (mleko, sery, jogurty). Wyklucz produkty typu light, 0% (np. jogurt naturalny 0% czy mleko 0%). W takich produktach tłuszcz zwykle zastępowany jest m.in. cukrem. Zalecane są produkty z tej grupy mające 1,5 – 2 % tłuszczu. Unikaj czerwonego mięsa, zastępuj je białym (np. drobiowym), rybami, strączkami, jajami, orzechami. Ryby (dostarczają zdrowych tłuszczów, witaminę D), nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soczewica, ciecierzyca, bób) oraz jaja (dostarczają pełnowartościowego białka i wielu cennych witamin oraz składników mineralnych).
- Ogranicz spożycie tłuszczów zwierzęcych (smalec, masło, tłuste gatunki mięs), zastępuj je olejami roślinnymi (olej rzepakowy, z pestek winogron, oliwa z oliwek). Produkty zawierające zdrowe tłuszcze, tj. orzechy, nasiona słonecznika, dyni, oleje roślinne obniżają poziom cukru w potrawie. Dlatego warto je spożywać razem z owocami.
- Jedz warzywa i owoce – dostarczają wielu cennych witamin i składników mineralnych. Staraj się spożywać przynajmniej 5 porcji tych produktów w ciągu dnia.
- Spożywaj produkty zbożowe pełnoziarniste (ciemne pieczywo, ryż, kasze, makarony). W przypadku współistniejącej celiakii wyklucz zboża zawierające gluten tj. pszenicę, owies, jęczmień i żyto oraz ich krzyżówki.
- Ogranicz spożycie soli – kupuj produkty z niską jej zawartością (bogate w sól są m.in.: produkty wędzone, konserwowe, kiszone, marynowane, chipsy, słone paluszki, krakersy). Sól można zastąpić różnymi przyprawami, ziołami (np. czosnek, bazylia, estragon, zielona pietruszka, koperek, czarnuszka).
- Unikaj produktów przetworzonych, słodyczy, a także słodkich napojów typu coca cola.
- Potrawy przyrządzaj techniką gotowania, pieczenia, duszenia, unikaj smażenia. Potrawy gotuj krótko metodą al dente.
- Unikaj alkoholu oraz nadmiernej ilości kawy. (zalecana ilość kofeiny dla zdrowych osób dorosłych wynosi 400 mg/d co w dużym uproszczeniu odpowiada średnio 4 filiżankom kawy).
- Postaraj się ograniczyć stres.
- Wysypiaj się, śpij ok. 8h/dobę [5].
W codziennej diecie ważne jest, aby spożywać produkty z różnych grup żywieniowych. Tak, aby były bogate w witaminy i składniki mineralne. Jest to niezmiernie istotne, gdyż składniki te biorą udział w powstawaniu hormonów, które produkuje tarczyca, a tym samym wpływają na jej zaburzenia [3, 5].
Przykładem niezbędnego składnika mineralnego dla tarczycy będzie jod. To właśnie jego niedobór jest często przyczyną wystąpienia jej zaburzeń, w postaci niewystarczającej produkcji hormonów. Jednakże zbyt duża ilość jodu może być również groźna. Najlepiej przyjmować go wraz z pożywieniem. Występuje on w soli, która według zaleceń powinna być jodowana (ograniczamy do 5g/d co daje niepełną łyżeczkę), wody o wyższej zawartości jodu, ryby morskie (makrela, dorsz, halibut, łosoś, mintaj), otręby pszenne, brokuły, groch, wodorosty [3, 5].
Kolejny ważny składnik to żelazo. Jego niedobór jest częsty w chorobach tarczycy. Stanowi on element budowy enzymu, który jest istotny dla powstania trijodotyroniny i tyroksyny. Żelazo występuje w mięsie i podrobach, ale także w produktach zbożowych, lnie, otrębach pszennych, sezamie, żółtku jaj, pestkach dyni [1, 5].
Kolejny składnik pełniący istotną rolę w zmniejszaniu stanu zapalnego tarczycy to selen. Uczestniczy on w przemianie tyroksyny do trijodotyroniny. Dodatkowo jest on antyoksydantem i chroni ten gruczoł przed wytworzeniem wolnych rodników. Wpływa pozytywnie na układ odpornościowy. Występuje w jajach, strączkach, rybach, orzechach brazylijskich. Zauważono, iż u osób chorujących na niedoczynność tarczycy i Hashimoto występuje niedobór tego pierwiastka. Przeprowadzono badanie, w którym jedna grupa suplementowała selen a druga dostawała placebo. W pierwszej grupie nastąpiło zmniejszenie stanu zapalnego tarczycy. W badaniach przeprowadzonych w wielu krajach skutki były podobne nastąpił spadek anty-TPO i poprawa jakości życia badanych pacjentów [4, 8, 11].
Kolejny ważny pierwiastek to cynk. Jego niedobór również wpływa na zmniejszenie wytwarzania hormonów przez tarczycę oraz zmniejszenie stanu zapalnego. Źródła cynku w diecie to: otręby pszenne, len, kasza jaglana, ostrygi, migdały, mięso. Jego wchłanianie zakłóca błonnik pokarmowy [1, 5].
Ważne jest również spożywanie witamin, zwłaszcza antyoksydacyjnych, które mają wpływ na powstawanie wolnych rodników, tym samym wpływają na zmniejszenie niszczenia komórek tarczycy. Dla tarczycy istotne znaczenie mają witaminy: A, D, E, C. Witamina A jest ważna dla skóry i włosów, regenerację komórek, jej źródłem są ryby, jaja, oleje, mięso. Witamina D jest istotna i pełni wiele różnych funkcji. Poprawia wchłanianie wapnia, kondycję włosów i paznokci. Jej wytwarzanie zachodzi w skórze pod wpływem promieni słońca, dlatego zalecana jest jej suplementacja u osób dorosłych przez cały rok. Może wpłynąć na spadek przeciwciał anty-TPO. Występuje w niewielkich ilościach w żywności, m.in. w rybach, mięsie, jajach, mleku. Witamina E jest również antyoksydantem, korzystnie działa w leczeniu płodności, problemach menstruacyjnych, ogranicza obrzęki. Występuje m.in. w olejach, orzechach. Witamina C, ważna dla kondycji skóry, przeciwstarzeniowo, przeciwdziała powstawaniu wolnych rodników. Bierze udział w wytwarzaniu tyrozyny. Jej odpowiednia ilość w diecie przeciwdziała tworzeniu się pajączków, siniaków. Jej dobrym źródłem są m.in. rokitnik, czarna porzeczka, cytrusy, czerwona papryka. [1, 3, 8].
Ograniczenie składników wolotwórczych
Są to goitrogeny, które spożywane często, w dużych ilościach mogą zakłócać pracę tarczycy, ponieważ związki te zmniejszają przyswajanie jodu przez organizm. Może to spowodować również wystąpienie wola, stąd nazwa. Występują w produktach tj. warzywa krzyżowe (kapusta, brukselka, brokuły, kalafior, rzepa, rzodkiewka, jarmuż, rzepak, rukiew wodna, rukola, chrzan i gorczyca), orzechy ziemne, migdały, gorczyca, kukurydza, brukiew, strączki, soja. Żywność tą warto gotować, ponieważ w ten sposób zmniejsza się zawartość tych substancji o 30 %, można również ją mrozić lub rozdrabniać. Takie postępowanie również zmniejsza zawartość substancji antyodżywczych w produkcie. Warto też spożywając je zadbać o właściwą podaż jodu w naszej diecie (150ug/d). Ze względu na występowanie w tych produktach również cennych witamin i składników mineralnych nie jest wskazana ich całkowita eliminacja. Z diety powinna być wykluczona jedynie soja, gdyż oprócz powyższych wpływa na nieprawidłowe wchłanianie Lewotyroksyny [1, 5].
Co z eliminacją glutenu?
Zacznijmy od tego czym jest gluten. To znajdujące się w ziarnach niektórych zbóż białko, które u niektórych osób powoduje zanik kosmków jelitowych uszkadzając jelito cienkie. Zboża, w których występuje to ziarna pszenicy, jęczmienia, owsa, żyta oraz ich krzyżówkach.
Niektóre badania wskazują, iż jest możliwa zależność między spożywaniem żywności zawierającej gluten a chorobami z autoagresji, badacze donoszą, że ze względu na podobną budowę tarczycy i gliadyny (frakcja glutenu) może dojść do ataku przeciwciał na ten gruczoł zaostrzając stan zapalny. Osoby cierpiące na choroby tarczycy często mają również celiakię.
Z powodu, iż nietolerancja glutenu często łączy się z chorobami tarczycy zaleca się wykonanie badań w tym kierunku. Wcześniej jednak nie zaleca się diety eliminującej ten składnik, a jeżeli już decydujemy się na ten krok powinno odbywać się to pod okiem specjalisty [5, 9].
Nietolerancja laktozy a choroby tarczycy
Często nietolerancja laktozy i alergia na białko mleka krowiego (kazeinę) łączy się z chorobami tarczycy. Laktoza i kazeina często wchodzą w interakcje z przeciwciałami tarczycy, dlatego zaleca się wykonać odpowiednie testy w tym kierunku. Jednakże na własną rękę nie powinniśmy bezpodstawnie eliminować tego składnika, gdyż dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu jest ono niezwykle istotne [10].
Leczenie mio-inozytolem i selenem?
Mio-inozytol jest izomerem inozytolu, czyli alkoholu cukrowego, nazywanego również witaminą B8. Wpływa on na funkcje tarczycy, regularność cyklu menstruacyjnego, jest niezbędny do wytwarzania hormonów tarczycy. W konsekwencji jego niedobór wpływa na wystąpienie zaburzeń tarczycy tj. niedoczynność. Badania wykazują znaczną poprawę u pacjentów po przyjmowaniu mio-inozytolu wraz z selenem, następuje spadek przeciwciał anty-TPO oraz TSH. Mio-inozytol jest również stosowany w leczeniu insulinooporności i w zespole PCOS. Występuje w żywności, m.in. produktach pełnoziarnistych, orzechach, strączkach, cytrusach, drożdżach [7].
Podsumowanie
Dietoterapia niedoczynności tarczycy pełni ważną rolę leczeniu tego schorzenia. Polega na zastosowaniu głównie zasad racjonalnego żywienia. Powinno spożywać się pełnowartościowe białko, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, węglowodany złożone. Dodatkowo dieta powinna zawierać produkty bogate w witaminy (A,D,E,C) oraz składniki mineralne (jod, cynk, żelazo, selen). Należy natomiast ograniczać spożywanie żywności wysokoprzetworzonej oraz soi.
Spodobał Ci się ten artykuł? Posłuchaj także o diecie w niedoczynności i nadczynności tarczycy w formie Podcastu. W odcinku Podcastu Stowarzyszenia Spożywo rozmawiają dietetycy: Przemysław Mijal, Żaneta Michalak oraz Artur Wesoły.
Partnerem podcastu jest:
Bibliografia:
[1] Charzewska J., Jarosz M., Rychlik E., Stoś K. (red.): Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. NIZP-PZH, Warszawa 2020 pozyskano z: https://ncez.pl/upload/normy_zywienia_2020web.pdf (dostęp 23.12.2020r.)
[2] GUS. Stan zdrowia ludności Polski w 2009 roku. GUS, Kraków 2011: 49, 128-140. http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/ZO_stan_zdrowia_2009.pdf
[3] Tuchendler P., Zdrojewicz Z. Dieta w chorobach tarczycy. Med Rodz , 2017, 20(4): 299-303
[4] Zagrodzki P., Kryczyk J.: Znaczenie selenu w leczeniu choroby Hashimoto. Postepy Hig Med Dosw 2014, 68: 1129-1137.
[5] Zakrzewska E., Zegan M., Michota-Katulska E.: Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto. Bromat. Chem. Toksykol. 2015, 117 – 127.
[6] https://dietetycy.org.pl/zalecenia-dietetyczne-niedoczynnosci-tarczycy/ (data:26.09.2014)
[7] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5331475/ (15.02.2017)
[8] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30818086/ (data: 24.10.2018)
[9] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30060266/ (data: 30.07.2018)
[10] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32588591/ (data: 19.06.2020)
[11] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32676110/ (data: 30.06.2020)