Zarówno otyłość jak i depresja stanowią ważny problem zdrowia publicznego. Nieprawidłowa masa ciała ale również występowanie chorób o podłożu psychicznym mogą prowadzić do wzrostu śmiertelności [1]. Nadmierna masa ciała powoduje rozwój chorób serca i układu krążenia, może być przyczyną udaru, cukrzycy typu II, chorób układu kostnego, immunologicznego i hormonalnego, co może prowadzić do obniżenia długości i jakości życia [2]. W dzisiejszym świecie coraz większym problemem staje się nadwaga i otyłość, z roku na rok wzrasta również częstość występowania depresji. Zarówno otyłość jak i depresję zalicza się do chorób cywilizacyjnych. Prowadzone są badania na temat współwystępowania tych schorzeń, a także czynników, które je wywołują. Podejrzewa się powiązania między występowaniem depresji i nadmierną masą ciała. Obie jednostki chorobowe mogą nieść ze sobą poważne powikłania [2, 3].
Współwystępowanie nadmiernej masy ciała i zaburzeń depresyjnych
Otyłość określa się dzięki wskaźnikowi masy ciała – BMI (ang. Body Mass Index). Jest on wyliczany jako iloraz masy ciała i wzrostu w metrach podniesionych do drugiej potęgi. Nadwagę rozpoznaje się, gdy BMI mieści się w przedziale 25-29, natomiast otyłość gdy BMI wynosi powyżej 30 kg/m². Zdiagnozowanie depresji jest dość trudne, niekiedy nie można jednoznacznie stwierdzić czy dana osoba jest chora. Zdarza się, że u pacjenta pojawiają się jedynie epizody depresyjne, najczęściej na skutek przewlekłego stresu lub reakcji na smutne wydarzenie [1, 2]. Osoby chore na depresję charakteryzuje długotrwałe obniżenie nastroju, spadek energii i apetytu, wzmożona męczliwość, obniżenie koncentracji, smutek, który wpływa na codzienne funkcjonowanie. Objawy te nie są wywołane żałobą ani inną choroba somatyczną. Istotny jest stopień nasilenia objawów i czas ich trwania, niekiedy konieczne jest włączenie terapii farmakologicznej, czasem pomaga psychoterapia [2]. Zarówno w grupie osób chorych na depresję jak i na otyłość obserwuje się zmiany apetytu, aktywności fizycznej i zmiany zachowań żywieniowych [1]. Mimo podobnych czynników zewnętrznych wpływających na rozwój nadmiernej masy ciała i depresji, nie można stwierdzić jednoznacznie, która z tych chorób jest skutkiem, która przyczyną. Niezależnie od tego, która choroba pojawiła się pierwsza współwystępowanie depresji i otyłości może skutkować wzrostem śmiertelności. Zarówno problemy z nadmierną masą ciała jak i zaburzenia depresyjne stanowią niezależne czynniki rozwoju chorób układu krążenia. Warto pamiętać o konieczności równoczesnego leczenia tych jednostek chorobowych oraz o istotnej roli psychoterapii. Interesującym aspektem jest też fakt, że w niektórych przypadkach leczenie farmakologiczne depresji powoduje wzrost apetytu i w konsekwencji prowadzi do wystąpienia nadwagi [1]. W badaniach Goldsteina i wsp. wykazano, że w ostatnich latach można zaobserwować wzrost częstości występowania depresji w populacji otyłych kobiet. Istnieje również zależność między stopniem otyłości a częstością rozpoznawania depresji a także występowanie depresji w dzieciństwie wiąże się z wyższymi wartościami BMI w dorosłych latach życia [4]. Istnieją również badania, które wykazały, że osoby po ukończeniu 50 roku życia z otyłością są dwukrotnie bardziej narażone na wystąpienie depresji w ciągu 5 lat w porównaniu do grupy osób z prawidłową masą ciała [5]. Można przyjąć, że otyłość jest poważnym czynnikiem ryzyka rozwinięcia się depresji [1]. Depresja i otyłość przenikają się wzajemnie na wielu płaszczyznach. Depresja w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej wykazuje najsilniejszy związek z otyłością. Ta wiedza może być pomocna w diagnozowaniu i opracowywaniu strategii leczenia osób z nadmierną masą ciała cierpiących również na zaburzenia depresyjne. Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia groźnych chorób w populacji warto wdrażać działania profilaktyczne, propagowanie zdrowego stylu życia i edukację żywieniową [2]. Współwystępowanie depresji i nadwagi może skutkować dalszym przyrostem masy ciała, a w konsekwencji prowadzić do kolejnych powikłań zdrowotnych. Nadmierna masa ciała może również wywoływać stany depresyjne. Osoby z nadwagą i otyłością często źle czują się w swoim ciele i nie są akceptowane przez otoczenie. Nasz stan psychiczny wpływa bezpośrednio na nasze wybory żywieniowe – stres i gorsze samopoczucie chcemy zrekompensować sobie podjadaniem najczęściej wysoko przetworzonej żywności, która może być czynnikiem szybkiego przybrania na wadze [2]. Otyłość ma bezpośredni wpływ na działanie mózgu, współwystępowanie otyłości i zaburzeń psychicznych, jest silnie związane z niekorzystnymi skutkami zdrowotnymi. Istotna w zmniejszeniu ryzyka powikłań depresji i nadwagi jest profilaktyka zdrowotna. Skutki zdrowotne depresji i otyłości mogą być przez siebie wzmacniane, jedna choroba potęguje drugą i pogłębia stan chorobowy. [6]
Zaburzenia neuroprzekaźnictwa w depresji i otyłości
Nie udało się jednoznacznie stwierdzić, które schorzenie jest pierwotne, a które wtórne. Istnieje związek między tymi jednostkami chorobowymi, natomiast nie wiemy czy depresja wywołuje otyłość, czy raczej nadmierna masa ciała prowadzi do depresji. Obniżona samoocena w przypadku nadwagi i otyłości jest przyczyną podwyższonego poziomu stresu, a tym samym może prowadzić do pojawienia się depresji. Objawy depresji z drugiej strony mogą wpływać na codzienną dietę, może wystąpić kompulsywne objadanie się lub nagradzanie się wysokokalorycznymi jedzeniem, co może doprowadzić do nadmiernej masy ciała [1,7]. Zarówno w otyłości jak i w zaburzeniach depresyjnych obserwuje się dysfunkcję wydzielania neuroprzekaźników, w szczególności dotyczy to serotoniny, dopaminy, neuropeptydu Y (NPY) i noradrenaliny. Te substancje regulują nastrój i nawyki żywieniowe. Prekursorem serotoniny jest tryptofan, który dostarczamy z pożywieniem. Produkty bogate w tryptofan to: chude mięso, ryby, jaja, żółty ser, mleko, pestki dyni, nasiona roślin strączkowych.
Obniżenie transmisji serotoninowej prowadzi do wystąpienia objawów depresji. Najwyższe stężenie serotoniny występuję w szyszynce, tam serotonina jest przekształcana w melatoninę. Serotonina reguluje oś podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczową, co odgrywa znaczącą rolę w pojawianiu się zaburzeń depresyjnych. W badaniach zaobserwowano niedobór serotoniny wśród osób otyłych [7]. Wykazano również skuteczność działania leków serotoninergicznych w leczeniu otyłości, co wskazuje na wpływ poziomu serotoniny na wagę [8].
Jak dbać o zdrowie psychiczne i dobre samopoczucie?
Istnieje związek między dietami o niskiej zawartości tłuszczów nasyconych i wysokiej zawartości kwasów omega-3, tłuszcze wielonienasycone zmniejszają ryzyko otyłości jak i zaburzeń depresyjnych [9]. Bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 są w szczególności oleje rybne, które mają korzystny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne. Dieta śródziemnomorska jest bogata w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, opiera się ona na dużych ilościach warzyw i owoców, orzechach i rybach. Stwierdzono, że dieta śródziemnomorska ma korzystny wpływ na nasze samopoczucie, odpowiednia dieta może znacznie poprawić nastrój i zmniejszyć objawy depresji [9]. Większość badań wskazuje, że spożycie owoców i warzyw, również przetworzonych mają pozytywny wpływ na nasze zdrowie psychiczne. Ogólne zalecenia mówią o spożywaniu co najmniej 5 porcji owoców i warzyw dziennie, taki sposób odżywiania może korzystnie wpłynąć nie tylko na zdrowie fizyczne ale także na zdrowie psychiczne. Odpowiednio zbilansowana dieta jest bardzo ważna w leczeniu ale również w profilaktyce zaburzeń psychicznych. Wysokie spożycie cytrusów i warzyw liściastych mogą sprzyjać wyższemu poziomowi optymizmu, tym samym obniżyć poziom problemów emocjonalnych [9, 10].
Podsumowanie
W ostatnich latach coraz większą uwagę zwraca się na psychologiczne skutki otyłości. Izolacja społeczna i obniżona samoocena wywołane nadmierną masą ciała mogą skutkować pojawieniem się depresji. Obniżenie nastroju i występowanie zaburzeń depresyjnych często prowadzą do kompulsywnego objadania się, podjadania wysoko przetworzonej i wysokokalorycznej żywności, co prowadzi do nadwagi i otyłości. Nadmierna masa ciała jest przyczyną wielu chorób, u osób ze zbyt wysokim wskaźnikiem BMI może rozwinąć się cukrzyca typu II, choroby krążenia, insulinooporność i choroby układu kostnego. Może dojść do rozregulowania układu immunologicznego i hormonalnego. Badania wskazują, że depresja jest czynnikiem predykcyjnym otyłości, otyłość zwiększa również ryzyko depresji [10].
Chciałbyś wiedzieć więcej? Posłuchaj o żywieniu a także suplementacji w depresji. W nowym odcinku Podcastu Stowarzyszenia Spożywo rozmawiają dietetycy: Przemysław Mijal i Żaneta Michalak.
Partnerem podcastu jest:
Bibliografia:
[1] M. Olszanecka-Glinianowicz, ,,Depresja-przyczyna czy skutek otyłości’’, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2008, tom 4, nr 2, s. 78–85
[2] G. Buzuk, ,,Badanie związku nadwagi otyłości z obrazem klinicznym wybranych rodzajów depresji’’, SP ZOZ im. prof. L. Bierkowskiego w Poznaniu
[3] M. S. Faith, Matz P.E., M. A. Jorge, ,,Obesity-depression associations in the population’’, J. Psychossom. Res. 2002;53:935-942
[4] D. S. Pine, R. B. Goldstein, S. Wolk i wsp., ,,The association between childhood depression and adulthood body mass index’’, Pediatrics 2001;107:1049-1056
[5] R. E. Roberts, S. Deleger, W. J. Strawbridge i wsp., ,, Prospective association between obesity and depression’’, evidence from the Alameda County Study. Int. J. Obes. Relat. Metab. Disord. 2003;27:514-521
[6] N. Jantaratnotai , K. Mosikanonc , Y. Lee d, R. S. McIntyre, ,,The interface of depression and obesity’’, July 2016
[7] R. Rosmond, ,,Obesity and depression: same disease, different names?’’, Medical hypotheses 2004;62:976-979
[8] R. Rosmond, P. Bjorntorp, ,,The role of antidepressants in the treatment of abdominal obesity. Medical Hypotheses’’, 2000;54:990-994
[9] F. C. Gillespie, M. H. Rapaport, B. D. Pearce, A. J. Shah, V. Vaccarino, ,,Diet, Stress and Mental Health’’, August 2020
[10] D. Głąbska, D. Guzek, B. Groele, K. Gutkowska, ,,Fruit and Vegetable Intake and Mental Health in Adults: A Systematic Review ‘’, January 2020