Cukrzyca typu I i cukrzyca typu II – poznaj różnicę

Zarówno cukrzyca typu 1 jak cukrzyca typu 2 to choroby, w których zostaje zaburzony proces wydzielania i/lub działania insuliny. Cukrzyca typu 1 pojawia się gdy organizm nie jest w stanie wytworzyć wystarczającej jej ilości. Cukrzyca typu 2 to sytuacja, w której organizm nie może wykorzystywać w pełni insuliny, którą wytwarza. W obydwu przypadkach zaburzenia ilości i przetwarzania insuliny prowadzą do hiperglikemii, która powoduje uszkodzenie, zaburzenie czynności i niewydolność różnych narządów (oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych). Jak to się dzieje? Zjedzone przez nas węglowodany zostają rozłożone na glukozę, cukier będący głównym źródłem energii organizmu. Glukoza dostaje się następnie do krwiobiegu. Trzustka reaguje produkując insulinę, która umożliwia glukozie przedostanie się do komórek organizmu w celu dostarczenia energii. Insulina pomaga też przechowywać nadmiar glukozy na potrzeby energetyczne. Jeśli po posiłku poziom insuliny jest wysoki – nadmiar glukozy magazynowany jest w wątrobie w postaci glikogenu. Pomiędzy posiłkami – przy niskim poziomie insuliny – wątroba uwalnia do krwiobiegu glikogen w postaci glukozy. Utrzymuje to poziom cukru we krwi w wąskim zakresie. Jeśli jednak masz cukrzycę Twój poziom glukozy będzie nadal wzrastał po jedzeniu, ponieważ nie ma wystarczającej ilości insuliny, aby przenieść glukozę do komórek ciała.

Chory na cukrzycę organizm nie może więc prawidłowo przechowywać i wykorzystywać “paliwa” (glukozy) do wytwarzania energii, które pozyskuje w procesie metabolizmu przyjmowanych z pożywienia węglowodanów. Niedobór insuliny powoduje hiperglikemię. Kiedy poziom glukozy w organizmie jest zbyt wysoki, staje się to stanem przewlekłym znanym właśnie jako cukrzyca.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) sklasyfikowała kilka typów cukrzycy, wśród których największa ilość zachorowań jest typowa dla cukrzycy typu 2 (ok. 90%-95%). Cukrzyca typu 1 stanowi około 9-11% przypadków, pozostałe to inne specyficzne typy cukrzycy i cukrzyca ciążowa. Na cukrzycę choruje już ponad 422 miliony osób na całym świecie i liczba ta stale rośnie, będąc równocześnie główną przyczyną zgonów na świecie. Cukrzyca stała się chorobą cywilizacyjną, związaną już nie tylko z genetyką ale i zmieniającymi się modelami żywienia i stylu życia. Prowadząc jednak zdrowy styl życia, oparty na odpowiedniej diecie, aktywności fizycznej i wsparciu leczeniem, chorując na cukrzycę można prowadzić normalne życie i zminimalizować jej skutki.

Dwa typu cukrzycy – jakie mają przyczyny?

Cukrzyca typu 1 i 2 ma różne przyczyny, ale i dwa wspólne czynniki. W obu przypadkach chorobę się dziedziczy ale do jej manifestacji niezbędne jest pojawienie się czynnika wyzwalającego.

Cukrzyca 1, dawniej nazywana cukrzycą insulinozależną lub cukrzycą młodzieńczą, to choroba u podłoża której leży przewlekły, autoimmunologiczny proces chorobowy – błąd w układzie immunologicznym prowadzi do sytuacji, w której organizm niszczy swój własny narząd, a dokładnie produkujące insulinę komórki beta wysp trzustkowych. Przyczyny cukrzycy typu 1 nie są do końca poznane. W patogenezie choroby istotna rolę odgrywają predyspozycje genetyczne do chorób z autoimmunizacji, związane głównie z tzw. układem HLA (do cukrzycy typu 1 predysponują haplotypy HLA-DRB1*03.DQ2 i HLA-DRB1*04.DQ8). I Jeśli oboje rodziców ma cukrzycę typu 1, ryzyko zachorowania przez ich dziecko wynosi od 1 na 10 do 1 na 4. Jeśli chory jest tylko ojciec, prawdopodobieństwo zachorowania na cukrzycę u dziecka wynosi 1 do 17. Jeśli zaś chora na cukrzycę typu 1 matka urodzi dziecko przed 25 r.ż., ryzyko dla niego wynosi 1 do 25 lub 1 na 100 jeśli urodzi dziecko po 25 r.ż.

Duże znaczenie mają czynniki środowiskowe – wskazuje się na takie przyczyny jak infekcje enterowirusowe, uwarunkowania klimatyczne, rodzaj diety w dzieciństwie w tym zbyt wczesne karmienie mlekiem krowim, czy niedobory witaminy D u niemowląt). Przeciwciała przeciwwyspowe mogą się pojawić na wiele miesięcy, a nawet lat przed wystąpieniem objawów. Aktywną cukrzycę charakteryzuje bezwzględny niedobór insuliny. Choroba pojawia się zwykle nagle, dotyka dzieci i osoby młode.

Z kolei cukrzyca typu 2 charakteryzuje się względnym niedoborem insuliny oraz opornością na nią, czego powodem najczęściej są uwarunkowania genetyczne (dziedziczenie wielogenowe) i środowiskowe (otyłość, zwłaszcza brzuszna, palenie papierosów, brak aktywności fizycznej). Ten proces bardzo często trwa niezauważony przez wiele lat nie dając wyraźnych objawów, a organizm stopniowo wyczerpuje swoje umiejętności działania w “trybie awaryjnym”. Insulina traci swoją skuteczność utrzymania właściwego poziomu glukozy we krwi, następuje jej zwiększona produkcja docelowo wyczerpująca możliwości wydzielnicze wysp trzustkowych. Dotyczy zwykle osób starszych, po 40 r.ż. aczkolwiek notuje się coraz więcej zachorowań również wśród młodszej populacji, w tym dzieci.

Typowe objawy cukrzycy typu 1 i cukrzycy typu 2

Mimo różnic w samej chorobie osoby z cukrzycą typu 1 i 2 doświadczają wielu takich samych objawów. W obu przypadkach pacjenci muszą kontrolować ilość cukru we krwi i systematycznie konsultować swój stan z diabetologiem (endokrynologiem). Objawy pojawiają się częściej w cukrzycy typu 1 niż typu 2. Należą do nich m. in. wielomocz, wzmożone pragnienie, cechy odwodnienia, zazwyczaj umiarkowanie nasilone (zmniejszenie elastyczności skóry, suchość skóry i błon śluzowych), osłabienie i senność, kwasica i śpiączka ketonowa, skłonność do ropnych zakażeń skóry lub zakażeń układu moczowo-płciowego.

Nagły początek cukrzycy 1 jest wynikiem gwałtownego wyczerpania rezerw wydzielniczych komórek β trzustki na skutek czego następuje szybki rozwój przewlekłych powikłań. Jednym z nich jest kwasica ketonowa dla której charakterystyczne jest zmniejszenie pH krwi i obecność tzw. ciał ketonowych w moczu. W razie nagłego niedoboru insuliny dochodzi do nadmiernego wytwarzania glukozy w wątrobie (tzw. glukoneogenezy) oraz nasilonej lipolizy z powstawaniem ciał ketonowych, w konsekwencji których dochodzi do odwodnienie i zaburzeń elektrolitowych. Kwasica ketonowa może doprowadzić do tzw. śpiączki ketonowej, czyli całkowitej utraty przytomności, będącej stanem bezpośredniego zagrożenia życia. U dorosłych objawy narastają wolniej, czasem przez kilka miesięcy, choroba na ogół nie rozpoczyna się śpiączką kwasiczą (choć pojawiają się objawy kwasicy ketonowej). Wieloletni przebieg pozornie łagodnej hiperglikemii sprzyja podstępnemu rozwojowi przewlekłych powikłań.

W cukrzycy 2 typowe objawy pojawiają się znacznie rzadziej, choroba często przebiega bezobjawowo i wykrywa się ją przypadkowo lub w badaniach przesiewowych. Nieleczona sprzyja rozwojowi przewlekłych powikłań, zwłaszcza sercowo-naczyniowych. U większośc chorych występuje otyłość, najczęściej typu brzusznego; nadciśnienie tętnicze i zaburzenia lipidowe. Rezerwy wydzielnicze komórki β stopniowo się wyczerpują w miarę trwania cukrzycy.

Właściwa diagnoza

Nagły charakter cukrzycy typu 1 i jej bezobjawowe początki sprawiają, że wczesna diagnoza jest bardzo trudna. Obecnie nie istnieje też niestety skuteczna i wprowadzona do praktyki klinicznej metoda jej zapobiegania. Od wielu lat prowadzone są badania naukowe w tym kierunku.

Obecność cukrzycy typu 1 potwierdzają tzw. markery autoimmunizacji – czyli stwierdzenie w surowicy krwi obecności przeciwciał:

przeciw antygenom komórek ß wysp trzustki (ang. islet cell antibody – ICA),
przeciw dekarboksylazie kwasu glutaminowego (ang. gamma-glutamic acid decarboxylase – anty-GAD),
przeciw insulinie (ang. insulin antibodies – IAA),
przeciw fosfatazom tyrozyny (IA-2, IA2beta)
przeciwciała przeciwcynkowe (Zn8)

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego jako standard w rozpoznawaniu cukrzycy stosuje się poniższe kryteria diagnostyczne:

Czym się różni leczenie i dietoterapia w cukrzycy typu 1 od cukrzycy typu 2?

Skuteczne leczenie cukrzycy wymaga długofalowej opieki nad pacjentem przez doświadczony interdyscyplinarny zespół (internista, diabetolog, dietetyk, psycholog). Takie leczenie jest zwykle kompleksowe i wymaga dobrania przez lekarza właściwych metod.

Dwa różne podejścia do leczenia i terapii żywieniowej przy dwóch różnych typach cukrzycy wynikają z zasadniczej różnicy pomiędzy nimi. Podczas gdy cukrzycy typu 1 niestety nie możemy zapobiec to w cukrzycy typu 2 modyfikacja stylu życia i żywienia, szczególnie w kontekście prewencji ma ogromne znaczenie. Głównym celem leczenia i dietoterapii cukrzycy jest uzyskanie optymalnej kontroli glikemii oraz redukcja rozwoju jej powikłań.

Diabetycy typu 1 są zobowiązani do regularnego wstrzykiwania insuliny w celu usunięcia cukru z krwiobiegu. Diabetycy typu 2 zazwyczaj przyjmują leki normujące poziom glukozy we krwi (metformina, agonista receptora GLP-1, tzw. flozyny, inaczej inhibitory kotransportera sodowo-glukozowego SGLT-2), jednak w późniejszym okresie życia, osoba z typem 2 może przyjmować insulinę, aby lepiej kontrolować poziom cukru we krwi.

Ogólne zasady leczenia cukrzycy:

Leczenie cukrzycy typu I: insulina – metoda wielokrotnych wstrzyknięć lub ciągły podskórny wlew insuliny (pompa insulinowa)
Leczenie cukrzycy typu II: dieta, wysiłek fizyczny i metformina w razie braku efektu konieczna jest intensyfikacja leczenia lekami doustnymi i/lub insuliną

Sposób odżywiania w cukrzycy jest bardzo ważną częścią terapii. Celem leczenia dietetycznego jest uzyskanie i utrzymanie: prawidłowego poziomu glukozy we krwi w celu prewencji powikłań cukrzycy, optymalizacji stężenia lipidów i lipoprotein w surowicy, optymalnych wartości ciśnienia tętniczego i pożądanej masy ciała. Warto też wspomnieć, że nie istnieje jedna dieta dla wszystkich pacjentów cukrzycą i zawsze warto skorzystać z pomocy doświadczonego dietetyka w ustaleniu indywidualnych zaleceń dla danego pacjenta.

Zarówno w cukrzycy 1 jak 2 w leczeniu żywieniowym pacjenci powinni zwracać szczególną uwagę na regularność posiłków, ich właściwe zbilansowanie i kontrolę ilości i jakości przyjmowanych węglowodanów.

Ogólne zalecenia dla osób z cukrzycą bez względu na jej typ:

Kontrola wielkości porcji posiłków
Kontrola ilość przyjmowanych węglowodanów (w pojedynczym posiłku i w ciągu doby)
Ograniczenie przyjmowania łatwo przyswajalnych węglowodanów, w tym cukrów dodanych (cukier, słodycze, czekolada, syropy, konfitury, słodkie owoce, dżemy, ciasta, lody, napoje i soki owocowe, cola, miód, produkty z mąki pszennej);
Węglowodany powinny pochodzić głównie z pełnoziarnistych produktów zbożowych, o niskim indeksie glikemicznym (IG poniżej 55)
Należy spożywać odpowiednia ilość błonnika pokarmowego, szczególnie jego frakcje rozpuszczalne

Podsumowanie

Zarówno cukrzyca typu 1 jak 2 to poważna choroba, która wymaga edukacji, monitorowania i właściwych działań. Mimo poważnych, często zagrażających życiu skutków choroby pacjenci mają do dyspozycji wiele narzędzi i wiedzy, aby skutecznie zminimalizować ryzyko. W obu typach cukrzycy jej monitorowanie ze specjalistą, zdrowy styl życia, zbilansowana dieta i aktywność fizyczna, stanowią potężne oręże do walki o jakość i długość życia pacjentów.