Owoce i warzywa to niewątpliwie ważny element zdrowej diety, a ich spożywanie przynosi bardzo wiele korzyści. Są świetnym źródłem substancji aktywnych biologicznie. W tej grupie związków znajdują się antyoksydanty (między innymi polifenole, witaminy A,C i E, karotenoidy, selen, chlorofiliny, glutation, fityniany), które hamują działanie wolnych rodników. Wolne rodniki oddziałują między innymi z kwasami nukleinowymi, białkami, lipidami i węglowodanami i mogą prowadzić do uszkodzeń komórek, co może indukować rozwój komórek nowotworowych. Zapobiegają reakcjom utleniania i ograniczają działanie katalizatorów procesów oksydacji. Wolne rodniki mogą być czynnikiem rozwoju chorób takich jak miażdżyca, cukrzyca, zaćma i wspomniane nowotwory. Spożywanie produktów bogatych w przeciwutleniacze jest elementem walki z wieloma chorobami.
Inne cenne substancje bioaktywne, których źródłami są owoce i warzywa to biopierwiastki, pektyny, kwasy organiczne, czy regulujący motorykę jelit błonnik pokarmowy. Owoce i warzywa w dużym stopniu pokrywają zapotrzebowania na witaminy i sole mineralne zapobiegając powstawaniu niedoborów. [1]
Zatem owoce, warzywa i ich przetwory powinny znaleźć się w każdej diecie w odpowiednich proporcjach.
Czy osoby chore na cukrzycę typu 1 mogą spożywać owoce i warzywa bez ograniczeń?
W diecie diabetyków ogranicza się spożywanie owoców, ponieważ są bogate w węglowodany łatwo przyswajalne, głównie fruktozę, która zostaje szybko wchłaniana i niemalże natychmiast podnosi gwałtownie stężenie glukozy we krwi. Fruktoza do transportu do komórek nie wymaga insuliny. Nadmiar owoców w diecie cukrzyka utrudnia wyrównanie cukrzycy, gdyż owoce podnoszą glikemię na krótko i podobnie jak słodycze przy większej dawce insuliny mogą wywołać efekt niedocukrzenia. (insulina działa nadal, gdy cukier z owoców jest już wykorzystany). Konieczne jest zapobieganie wahaniom glikemii, dlatego zaleca się równomierne spożywanie węglowodanów złożonych w ciągu doby, a ich ilość w poszczególnych posiłkach powinna być podobna w każdy dzień. [2]
Owoce
Nie należy całkowcie eliminować spożycia owoców. Zalecana ilość w ciągu dnia dla osób chorych na cukrzycę to 200-300g. Ważne, aby nie spożywać ich na noc, ponieważ mogą skutkować wahaniami stężenia glukozy we krwi. Najlepszym rozwiązaniem jest zjadanie owoców po posiłkach lub jako składnik posiłku a unikanie jedzenia owoców jako przekąska. Posiłek powinien być urozmaicony i bogaty w błonnik, dzięki czemu wchłanianie cukru do krwioobiegu będzie następowało wolniej.
Istotna jest forma, w jakiej owoce są zjadane, ponieważ Indeks Glikemiczny produktów naturalnych jest znacznie niższy niż w produktach przetworzonych. Warto wybierać owoce o średnim stopniu dojrzałości, ze skórką. Najlepiej zjadać je w całości, ponieważ im mocniejszy stopień rozdrobnienia, tym większy IG. [2], [3]
Jakie owoce może zjadać chory na cukrzycę?
Diabetyk powinien wybierać owoce o niskim Indeksie Glikemicznym:
- czarna porzeczka
- jagody
- truskawki
- czereśnie
- wiśnie
- gruszki
- morele
- brzoskwinie
- nektarynki
- jabłka
- śliwki
- grejpfruty
- poziomki
Warzywa
Ich spożycie może być większe niż w przypadku owoców, ponieważ mają niższą kaloryczność, dają większe uczucie sytości i zawierają mniej węglowodanów prostych i nie podnoszą gwałtownie stężenie glukozy we krwi. Zalecana ilość to 350-500g na dobę lub bez ograniczeń. [4]
Które warzywa można zjadać częściej?
Warzywa, w których ilość węglowodanów przyswajalnych na 100g produktu nie przekracza 3%.
Do tej grupy warzyw zaliczamy:
- brokuły
- brukselkę
- kalafior
- cukinię
- dynię
- ogórka
- kapustę pekińską
- paprykę
- pomidory
- sałatę
- pora
- rzodkiewkę
- selera korzeniowego i naciowego
- szparagi
- szpinak
- kapustę kwaszoną i ogórki kwaszone.
Oto kilka zasad, które warto stosować podczas przygotowywania posiłków dla cukrzyka:
- Spożywaj produkty w naturalnej, nieprzetworzonej postaci.
Wybieraj świeże warzywa i owoce i produkty pełnoziarniste o mniejszym stopniu przetworzenia (pełnoziarniste pieczywo, makarony, grube kasze, płatki owsiane górskie), ponieważ im mocniejszy stopień przetworzenia produktów, tym gwałtowniejszy wzrost glikemii po posiłku.
- Posiłki nie powinny być monotonne.
Staraj się komponować posiłki korzystając ze wszystkich dozwolonych dla diabetyka produktów, ponieważ urozmaicenie posiłku obniża IG. Dbaj o odpowiednią ilość białka i tłuszczu w posiłkach.
- Spożywaj posiłki bogate w kwasy organiczne, fityniany, lektyny, Beta-karoten i błonnik.
- Prawidłowo prowadź proces obróbki termicznej – pilnuj, aby nie przedłużać czasu gotowania czy pieczenia, ponieważ zbyt długie działanie wysokiej temperatury podnosi IG. [5]
Podsumowując, warzywa i owoce są ważnym elementem zdrowej i zbilansowanej diety, również osób z chorobą cukrzycową. Można korzystać z dobrodziejstwa i pozytywnego działania jakie niesie ze sobą ich spożywanie, a jednocześnie należy pamiętać o tym, w jaki najlepiej wkomponowywać je w jadłospis, w jakiej formie najlepiej spożywać owoce i warzywa, w jaki sposób poddawać je obróbce i które owoce i warzywa będą najlepszym wyborem. Warto również skonsultować się z diabetologiem, który pomoże ustalić odpowiednią dla pacjenta dzienną porcję.
Chciałbyś wiedzieć więcej? Posłuchaj więcej o cukrzycy typu I. W odcinku Podcastu Stowarzyszenia Spożywo rozmawiają dietetycy: Przemysław Mijal, Artur Wesoły i Żaneta Michalak.
Partnerem podcastu jest:
Bibliografia:
[1] Gwóźdź E., Gębczyński P.: Prozdrowotne właściwości owoców, warzyw i ich przetworów. Post Fitoter, 2015, 16(4), 268-271.
[2] Helsley R., [i in.]: Tissue – Specific Fructose Metabolism in Obesity and Diabetes. Curr Diab Rep. 2020, 20(11), 64.
[3] Bell K., [i in.]: Impact of fat, protein, and glycemic index on postprandial glucose control in type 1 diabetes: implications for intensive diabetes management in the continuous glucose monitoring era. Diabetes Care, 2015, 37(6), 1008-15.
[4] Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2019. Diabetologia Praktyczna, 2019.
[5] https://cukrzyca.pl/dieta-cukrzycowa/co-z-tym-indeksem-glikemicznym-rola-indeksu-i-ladunku-glikemicznego-w-cukrzycy/