Powikłania cukrzycy występują często wśród pacjentów diabetologicznych i są odpowiedzialne za ich znaczną współchorobowość, a nawet śmierć. Wyróżniamy wiele komplikacji związanych z cukrzycą. Obejmują one neuropatie, nefropatie, retinopatie, chorobę sercowo-naczyniową, udar, chorobę tętnic obwodowych, kwasicę ketonową i mleczanową, zespół stopy cukrzycowej, a nawet większą podatność na infekcje i choroby zębów [3].
Przewlekłe powikłania cukrzycy
Powikłania przewlekłe cukrzycy dzieli się na makroangiopatie (uogólniona miażdżyca tętnic) i mikroangiopatie (nefropatia, retinopatia, neuropatia).
Nefropatia cukrzycowa
Inaczej cukrzycowa choroba nerek. Na wystąpienie nefropatii wskazuje nadmierne wydzielanie albuminy z moczem spowodowane uszkodzeniem kłębuszków nerkowych przez hiperglikemię. Ryzyko wystąpienia nefropatii jest zależne od stopnia wyrównania gospodarki węglowodanowej, czasu trwania choroby, czynników genetycznych, towarzyszącego nadciśnienia tętniczego. Cukrzycowa choroba nerek diagnozowana jest poprzez oznaczenie wielkości albuminurii i stężenia kreatyniny wraz z wyliczeniem eGFR w pierwszej porannej próbce moczu. U osób z cukrzycą typu 1 badanie wykonuje się najpóźniej po 5 latach trwania choroby. Dodatkowo stężenie kreatyniny we krwi powinno określać się u chorych na cukrzycę przynajmniej raz w roku. Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia nefropatii cukrzycowej zaleca się systematyczną kontrolę i wyrównanie poziomu glikemii, a także zachęca chorych do zaprzestania palenia papierosów [2].
Retinopatia cukrzycowa
Retinopatie dzieli się na dwa typy: nieproliferacyjną (która nie zagraża utracie wzroku) i proliferacyjną (grozi zupełną utratą wzroku). Do czynników ryzyka wystąpienia tego powikłania należy nadciśnienie tętnicze, współtowarzysząca nefropatia cukrzycowa, okres dojrzewania, czy zaburzenia gospodarki lipidowej [2]. Diagnostyka w kierunku retinopatii powinna być wykonana w ciągu 5 pierwszych lat od rozpoznania cukrzycy typu 1 – badania należy powtarzać co 1-2 lata. W celu rozpoznania tego powikłania wykonywane jest m.in. badanie ostrości wzroku, rozpoznawania barwy, dna oka, a także badanie mikroskopii konfokalnej [1].
Neuropatia cukrzycowa
Neuropatię cukrzycową dzielimy na:
- Czuciowo – ruchową – charakteryzującą się zaburzeniami czucia i osłabieniem mięśni. Zmiany w nerwach obwodowych powodują zaburzenia czucia głębokiego i powierzchniowego. Charakterystycznymi objawami są: silny ból nóg w nocy, uczucie drętwienia oraz zimna.
- Autonomiczną, w której występują m.in. omdlenia, zmienność w rytmie serca, zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, przewlekłe biegunki, zaburzenia wzwodu i czynności pęcherza moczowego. W celu przeprowadzenia diagnostyki w kierunku występowania neuropatii wykonywane są badania takie jak: czucia dotyku, wibracji, bólu, temperatury, a także odruchów ścięgnistych i siły mięśniowej [1].
Stopa cukrzycowa
Terminem stopy cukrzycowej określa się trudno gojące się rany występujące z owrzodzeniami (spowodowane urazem lub otarciem skóry) oraz uszkodzeniem tkanek stopy mogące wystąpić u chorych ze źle wyrównaną cukrzycą. Najczęściej diagnozuje się ją u osób, które posiadają zaburzenia neurologiczne oraz choroby tętnic kończyn dolnych. W wyniku osłabionego czucia (neuropatii) pacjenci często nie odczuwają bólu, przez co nie zgłaszają problemu lekarzowi. Stopy powinny być badane przy każdej wizycie lekarskiej, natomiast co dwa lata dodatkowo oceniany wskaźnik kostkowo-ramienny. Chorym, u których wystąpiła neuropatia cukrzycowa, niedokrwienie lub zniekształcenia stopy zaleca się: codzienne oglądanie stóp; regularne ich mycie w temperaturze 37 stopni z dokładnym osuszaniem oraz zmianę skarpetek; obcinanie paznokci u stóp na prosto oraz zgłaszanie się do lekarza w razie wystąpienia owrzodzeń, pęcherzy lub ran. Postępowanie takie jest bardzo ważne, ponieważ przy złej samokontroli i niewłaściwej higienie u chorego może rozwinąć się martwica prowadząca do amputacji kończyny [2].
Kwasica ketonowa – ostre powikłanie cukrzycy
Na skutek niedoboru insuliny u chorego dochodzi do wzrostu poziomu glukozy we krwi. Jednocześnie należy pamiętać, że komórki organizmu nie są w stanie jej pobierać oraz wykorzystywać na własne cele. W takiej sytuacji, aby organizm mógł zapewnić sobie dopływ energii, dochodzi do rozkładu tłuszczu, czyli lipolizy. Niestety prowadzi to również do powstawania ciał ketonowych, które są niebezpieczne dla organizmu. W ten sposób powstają ciała ketonowe. W wyniku kwasicy u chorych obserwuje się wystąpienie objawów takich jak wysoki poziom glikemii, utrata glukozy z moczem oraz odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe, wymioty, obecność acetonu w moczu, a oddech staje się szybki i głęboki. Wystąpienie takiego stanu może wywołać kilka zdarzeń. Należą do nich np. rozwijająca się nierozpoznana cukrzyca, przerwanie podawania przez chorego insuliny, stany chorobowe i zakażenia, nadużywanie alkoholu, czy ciąża. Pacjent ze stwierdzoną kwasicą, musi znaleźć się pod opieką lekarza, który wprowadzi odpowiednie postępowanie prowadzące do regulacji równowagi wodno-elektrolitowej, zmniejszenia poziomu glikemii oraz wyprowadzenia z kwasicy ketonowej, ponieważ jest ona stanem zagrażającym życiu [2].
Prewencja powikłań w pigułce:
- Glikemia powinna być regularnie kontrolowana przez pacjenta. Ważne jest również wykonywanie zlecanych przez lekarza badań, które pomogą obserwować przebieg choroby oraz diagnozować ewentualne powikłania na ich wczesnym etapie. Każda chora osoba wymaga indywidualnego podejścia dietetycznego, a dieta powinna być skrupulatnie przestrzegana.
- Wysiłek fizyczny wspomaga kontrolę glikemii, zwiększa wrażliwość na insulinę oraz utrzymanie prawidłowej masy ciała. Najlepiej podejmować ją codziennie. Ważna jest świadomość o ryzyku uszkodzenia stóp w czasie aktywności. Wybór odpowiednich butów i pielęgnacja jest bardzo istotna.
- Alkohol hamuje uwalnianie glukozy z wątroby i prowadzi do efektu hipoglikemii, przez co nie jest zalecany u osób chorujących na cukrzycę. Chorzy powinni również zaprzestać palenia papierosów [1,2].
Chciałbyś wiedzieć więcej? Posłuchaj więcej o cukrzycy typu I. W odcinku Podcastu Stowarzyszenia Spożywo rozmawiają dietetycy: Przemysław Mijal, Artur Wesoły i Żaneta Michalak.
Partnerem podcastu jest:
Bibliografia:
[1] P. Gajewski “Interna Szczeklika 2019/2020 mały podręcznik”, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019
[2] Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. „Diabetologia Praktyczna” 2020
[3] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29713648/ (data:11.03.2018)