Five’o’clock – czyli kilka słów o herbacie

Właściwości zdrowotne herbaty odkryli podobno Chińczycy, aż 5 000 lat temu. Wzdłuż najbardziej wówczas znanych szlaków handlowych znajdowały się liczne herbaciarnie, gdzie celebrowano spożywanie naparu z herbacianych liści. Na naszym, europejskim gruncie, herbata kultywowana jest na Wyspach Brytyjskich, gdzie codziennie o 5 po południu idą w ruch porcelanowe filiżanki [1].

Uprawa herbaty

Z botanicznego punktu widzenia herbata należy do roślin wiecznie zielonych z gatunku Camellia i występuje w trzech różnych odmianach: chińskiej, asamskiej (indyjskiej) oraz odmiany z Kambodży. Krzaczek kocha gorąco i wysoką wilgotność,  stąd obecnie największe plantacje herbaty znajdują się w Chinach, Indiach, Kenii, Indonezji oraz na Sri Lance.

Czy herbata jest zdrowa?

Herbata zyskała ogromną popularność na świecie nie tylko ze względu na swój smak, ale też dzięki pozytywnemu wpływowi na organizm człowieka. Zawiera witaminy A, B, C i E, które przechodzą do naparu, a także witaminę K, występującą w sproszkowanych liściach zielonej herbaty typy matcha [12]. Znajdują się w niej również  związki mineralne, takie jak cynk, magnez, fluor, miedź i żelazo, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Jest także bogatym źródłem antyoksydantów, które neutralizują działanie wolnych rodników. Właściwości przeciwutleniające herbaty związane są z zawartymi w niej związkami fenolowymi, głównie pod postacią katechiny, teaflawiny i tearubiginy [11]. Rośliny z gatunku Camellia zaczynają być również powszechnie wykorzystywane jako składnik produktów kosmetycznych [3].

Masz wątpliwości dietetyczne? Zadaj pytanie dietetykowi Stowarzyszenia Spożywo >>

Klasyfikacja herbaty

Na rynku dostępny jest szeroki asortyment herbat i ich mieszanki, zawierające coraz to nowe, dodatkowe składniki, mające na celu poprawę walorów smaków i zadowolenie wybrednych konsumentów. Jaką zatem herbatę wybrać, by najlepiej odpowiadała naszym oczekiwaniom? Poniżej przedstawiamy najbardziej znaną klasyfikację, której kryterium podziału stanowią stopień utlenienia oraz kolor naparu [4].

Czarną kocha cały świat

Herbata czarna jest, zaraz po wodzie, najbardziej popularnym napojem bezalkoholowym na świecie. Produkuje się ją z liści, młodych pączków i łodyżek rośliny Camellia sinensis. Poddawana jest procesom pełnej fermentacji, podczas której polifenole ulegają utlenianiu, którego głównymi produktami są teaflawina i tearubigina, decydujące o barwie naparu [3]. Z kolei zawarte w niej związki garbnikowe odpowiadają za cierpkość czarnej herbaty [1]. W roślinach herbacianych znajdują się również pektyny, które mają wpływ na zmniejszenie higroskopijności i tym samym odgrywają dużą rolę w zachowaniu trwałości wyprodukowanej herbaty [3].

Odświeżająca moc zieleni

Herbata zielona należy do herbat niefermentowanych, bardzo popularnych w Japonii
i Chinach. Świeże liście poddawane są procesom parowania i prażenia już na etapie ich więdnięcia
w celu inaktywacji enzymów odpowiadających za ich fermentację [6]. Właściwości zdrowotne zielonej herbaty cenione były od tysięcy lat i wykorzystywane w łagodzeniu problemów żołądkowo- jelitowych. Stanowi ona bogate źródło bioflawonoidów, wzmacniających naczynia krwionośne. Wpływa na obniżenie ciśnienia krwi, działa przeciwmiażdżycowo, a także wykazuje działanie przeciwnowotworowe. Dzięki swoim właściwościom antyoksydacyjnym opóźnia procesy starzenia.  Spożywanie naparu z zielonej herbaty wykazuje działanie odchudzające. Pobudzenie prowadzi do większego wydatku energetycznego, co wpływa na redukcję tłuszczu
w organizmie, natomiast zawartość tanin powoduje zmniejszenie aktywności enzymów trawiennych, utrudniając tym samym wchłanianie pokarmu [5]. W herbacie występują również barwniki, którymi
w przypadku zielonej herbaty będą głównie chlorofile oraz produktu ich rozkładu [3].

Ekskluzywne białe liście

Herbata biała była początkowo produkowana w niewielkiej skali tylko w prowincji Fujian, mieszczącej się w Chinach [7]. Uzyskiwano ją z młodych pąków liściowych, pokrytych białym puchem, któremu zawdzięcza swoją nazwę. Produkcja białej herbaty obejmuje dwa etapy: proces więdnięcia oraz suszenia, kończący tym samym lekką fermentację. Dzięki temu utrata naturalnych właściwości herbaty jest bardzo mała, a my uzyskujemy napój o delikatnym smaku i aromacie oraz słomkowy kolor naparu, wskutek mniejszej zawartości związków garbnikowych. Krótki czas obróbki sprawia, że biała herbata jest bogata w związki polifenolowe, w tym katechiny, przez co niefermentowane napoje herbaciane cenione są wśród innych herbat za silne działanie antyoksydacyjne, które – jak już wspomniano – neutralizują działanie wolnych rodników. Badania  naukowe potwierdzają również jej pozytywne działanie w zapobieganiu chorom nowotworowym oraz w profilaktyce otyłości. Białe herbaty charakteryzują się największą zawartością tanin („kofeina herbaty”), stąd ich silne właściwości orzeźwiające i pobudzające organizm [2], [6], [7].

Prosto z dworu cesarza

Herbata żółta nazywana jest herbatą cesarską, gdyż napój ten był spożywany przez wiele lat wyłącznie na dworze cesarza Chin. Należy do najlepszych i mało znanych w Europie herbat, ponieważ przez wiele lat jej eksport był zakazany. Do jej produkcji wykorzystywane są najmłodsze pędy rośliny. Podczas zwijania liści ma miejsce niepełna fermentacja, pozwalająca na uzyskanie napoju
o bursztynowym kolorze i delikatnym subtelnym aromacie. Najcenniejszą odmianą żółtej herbaty jest Chu Shan Yin Chin [9]. Udowodniono, że żółta herbata wykazuje pozytywne działanie na nasz organizm, przez swoje właściwości przeciwzapalne, przeciwutleniające i przeciwnowotworowe, a także skutecznie obniża poziom lipidów.

Wspomaga odchudzanie

Herbata czerwona jest zaliczana do najbardziej aromatycznych herbat, o ciemnych kolorze naparu
i mocnym, specyficznym zapachu stęchlizny. Dla poprawy walorów smakowych herbaty te często aromatyzowane są bergamotką lub cytryną. Jest połączeniem cech czarnej i zielonej herbaty, co wywołuje całkiem odmienne walory smakowe i jakościowe tego napoju. Należy do herbat półfermentowanych. Największą popularnością cieszy się pochodząca z Chin czerwona herbata Pu-erh, której liście poddawane są kilkutygodniowej fermentacji i dodatkowemu leżakowaniu [9]. Stanowi bogate źródło alkaloidów, polifenoli, białek, aminokwasów, minerałów, witamin i związków aromatycznych. Herbata bogata jest w metyloksantyny: kofeina, teofilina, teobromina, zaliczające się do grupy alkaloidów purynowych, które wykazują działanie pobudzające [10].

Nie lada sztuka parzenia

Przygotowanie dobrej herbaty jest PRAWDZIWĄ SZTUKĄ dla koneserów doceniających walory organoleptyczne tego napoju, jak i dla fanatyków celebrujących rytuał samego parzenia herbaty. Długość procesu parzenia herbaty decyduje o sposobie jej działania na nasz organizm. Kluczowe znaczenie ma pierwsze 30 sekund, w czasie których uwalniane są zawarte w herbacie olejki eteryczne, a w ciągu pierwszej minuty – kofeina herbaty, dzięki której uzyskujemy napój o działaniu pobudzającym. Podczas długiego parzenia rozpoczyna się uwalnianie związków polifenolowych osłabiających działanie kofeiny (teiny), a także zwiększa się ilość garbników decydujących o mocnym, gorzko-cierpkim smaku naparu.

Ile minut parzyć herbatę?

Przygotowując naszą ulubioną herbatę, nie należy zatem zapominać o związkach w niej zawartych i ich znaczącym wpływie na nasz organizm. Jednak najważniejszą sugestią przy wyborze rodzaju herbaty, jak i długości jej parzenia, powinny być nasze subiektywne gusta, aby serwowane trunki herbaciane odpowiadały naszym upodobaniom smakowym [8].

Tab.1. Sugerowany czas i temperatura parzenia w zależności od rodzaju herbaty

Źródło: