© 2017 Rootlayers. All Rights Reserved.
Bez kategorii

Spożycie mięsa a nowotwór jelita grubego

Czy jedynym naszym ratunkiem jest wegetarianizm? Czy czerwone mięso może gościć w naszych dietach?

Produkcja i spożycie mięsa na świecie ciągle rośnie. Prognozuje się, że do 2020 roku jego spożycie przez jednego mieszkańca Unii Europejskiej wyniesie 85,4 kg/rok. Szczególnie zwiększy się udział w diecie drobiu i wieprzowiny. W Polsce w latach 1989-2012 spożycie mięsa przez jednego mieszkańca wzrosło z 66,1 kg do 74,6 kg/rok i nadal ma wykazywać tendencję rosnącą [1].

Krajowy Rejestr Nowotworów podaje, że od roku 2000 liczba zachorowań na nowotwór jelita grubego w Polsce wzrosła u mężczyzn o 85%, a u kobiet o prawie 62%. Liczba zgonów na przestrzeni lat 2000-2015 wzrosła o blisko 1 tysiąc przypadków u kobiet (co daje 33-procentowy wzrost) i aż o 1,5 tysiąca przypadków u mężczyzn w skali roku (wzrost o ponad 55%) [2].

W 2007 roku ukazał się raport Amerykańskiego Instytutu Badań nad Rakiem (AICR), w którym stwierdzono zależność, popartą dowodami naukowymi, między spożyciem mięsa czerwonego i przetworzonego a rakiem jelita grubego. Mówi on o potencjalnym wpływie substancji zawartych w mięsie, takich jak żelazo hemowe, azotany i azotyny, aminy heterocykliczne i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) oraz omawia mechanizmy ich szkodliwego działania [3].

W roku 2015 Światowa Organizacja Zdrowia opublikowała raport, informujący
o zagrożeniach płynących ze spożycia mięsa. Dwudziestu dwóch naukowców przeanalizowało ponad 800 badań epidemiologicznych, badających powiązania między spożyciem mięsa czerwonego i przetworzonego a zachorowalnością na nowotwory. Większość badań wskazywała na powiązania z rakiem jelita grubego, ale też z nowotworami trzustki, prostaty i żołądka [4].

Mięso czerwone, takie jak wołowina, cielęcina, wieprzowina, jagnięcina, baranina, konina i koźlęcina, zostały sklasyfikowane jako prawdopodobnie rakotwórcze dla ludzi. Mięso przetworzone, czyli poddane obróbce termicznej, soleniu, peklowaniu, fermentacji i innym procesom, np. wędliny, suszone mięso, konserwy, przetwory i sosy na bazie mięsa, zostały przydzielone do grupy 1 czynników ryzyka. Oznacza to, że jest to żywność rakotwórcza dla ludzi, na co istnieją wystarczające dowody naukowe [4].

Masz wątpliwości dietetyczne? Zadaj pytanie dietetykowi Stowarzyszenia Spożywo >>

Opierając się na dziewięciu dużych badaniach naukowych stwierdzono, że każde 100 g mięsa czerwonego, spożywanego codziennie, może zwiększać o 17% ryzyko raka okrężnicy i odbytnicy, a każde 50 g mięsa przetworzonego – o 18% [4,5].

Jest to bardzo niepokojące w związku ze zwiększającym się spożyciem mięsa, zarówno w krajach wysoko rozwiniętych, jak i w tych rozwijających się, jak Chiny i Indie [3].

Co dokładnie znajduje się w mięsie, że może wywierać tak znaczny wpływ na nasze zdrowie? Czy to zwiększające się spożycie mięsa na świecie tak silnie wpływa na zwiększenie zachorowalności na nowotwory jelita grubego?

Mięso czerwone

Mięso jest źródłem pełnowartościowego białka, witamin z grupy B, żelaza hemowego, czyli lepiej przyswajalnego przez nasz organizm, a także niezbędnego nam cynku. Ważne jest jednak umiarkowane jego spożycie, wynoszące maksymalnie 300g tygodniowo (na przykład 3 nieduże kotlety schabowe), w tym jak najmniej mięsa przetworzonego [3]. Stwierdzono, że to nie białko i tłuszcz są odpowiedzialne za proces nowotworowy w jelicie grubym, ale żelazo hemowe i inne związki powstające pod wpływem obróbki termicznej mięsa [6].

W dużym badaniu, w którym przeanalizowano ponad 13 tysięcy przypadków nowotworu jelita grubego, stwierdzono, że istotny wpływ na jego wystąpienie miało spożycie mięsa czerwonego. Dane wskazują na to, że spożycie 5 porcji mięsa czerwonego tygodniowo zwiększa ryzyko zachorowania aż o 13%, a to tylko jeden z wielu czynników ryzyka [7].
W innym badaniu przeprowadzono 9-letnią obserwację ponad 37 tysięcy osób i również stwierdzono, że zarówno mięso czerwone, jak i przetworzone mogą wpływać na wystąpienie raka jelita grubego [8]. Dokładne mechanizmy wpływu mięsa czerwonego na wystąpienie tego nowotworu nie są znane, jest jednak kilka czynników sprzyjających kancerogenezie, głównie pośrednio [6].

W przypadku mięsa czerwonego wyróżnia się tak zwane „przeładowanie” organizmu żelazem hemowym. Jego nadmiar przyczyniać się może do zwiększonej produkcji wolnych rodników tlenowych, czyli cząsteczek, które mogą uszkadzać komórki i materiał genetyczny organizmu [4, 6, 9, 10]. Może to wpływać na powstanie stanu zapalnego, a wszystko to prowadzić może do niszczenia komórek jelita grubego i powstania procesu nowotworowego [3, 6]. Wpływ żelaza hemowego na ilość powstających wolnych rodników porównywany jest do wpływu promieniowania jonizującego [10].

Jedno z badań mówi, że mięso surowe, np. wołowina, może zawierać czynniki infekcyjne (które mogą być oporne na wysoką temperaturę). Infekcje wywołane ich działaniem, w połączeniu z czynnikami potencjalnie rakotwórczymi, powstającymi podczas obróbki termicznej, mogą prowadzić do rozwoju raka jelita grubego [11].

Na rozwój nowotworu przez spożycie mięsa i zawartych w nim substancji pronowotworowych niektóre osoby mogą być narażone bardziej niż pozostałe – ze względu na obecność genów, które sprzyjają rozwojowi nowotworu [12].

Mięso przetworzone

Obróbka termiczna służy przede wszystkim podniesieniu walorów smakowych,
a także strawności mięsa [4]. Jednak zabiegi z udziałem wysokich temperatur sprawiają, że zawiera ono wiele substancji potencjalnie kancerogennych, takich jak heterocykliczne aminy aromatyczne (HCA), wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), azotany i azotyny[9,13]. Szczególnie wysokie stężenie kancerogenów stwierdzono w produktach mięsnych przypalonych podczas smażenia lub pieczenia [14].

Helmus i wsp. (2013) na podstawie autorskiego kwestionariusza przeanalizowali wpływ spożycia mięsa, jego rodzaju i sposobu przygotowania, na rozwój nowotworu jelita grubego. Przebadali oni ponad 2,5 tysiąca osób, z czego ponad 1 tysiąc osób chorych. Skupili się oni głównie na wpływie WWA (wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych) i amin heterocyklicznych (HCA). Ekspozycja dietetyczna na te związki odbywa się głównie poprzez mięso gotowane w wysokich temperaturach przez dłuższy czas. Wysokie temperatury gotowania zamieniają kreatynę, aminokwasy i cukry zawarte w mięsie w HCA, a niekompletne spalanie materiałów organicznych takich jak drewno, podczas grillowania na wolnym ogniu, powoduje powstawanie WWA. U osób z nowotworem jelita grubego stwierdzono wyższe spożycie mięsa czerwonego, poddawanego długiej obróbce w wysokich temperaturach, a tym samym wyższe spożycie HCA i WWA w porównaniu do zdrowej grupy kontrolnej[15].

Jako konserwant do wielu przetworów mięsnych dodaje się azotany i azotyny – przy niskim spożyciu witaminy C azotyny przekształcane są w jony nitrozowe, które reagując z aminami w przewodzie pokarmowym dają potencjalnie kancerogenne związki – nitrozoaminy [6]. Cross i wsp. (2010) wykazali, że spożycie azotanów i azotynów wiąże się z możliwością wystąpienia nowotworu jelita grubego[9]. Formowanie związków N-nitrozowych i wzrost ich stężenia w okrężnicy może prowadzić do uszkodzeń materiału genetycznego i komórek jelita grubego, co może stać się podstawą procesu nowotworowego [3].

Mięso białe oraz ryby i owoce morza

Do mięsa białego, chudego zaliczamy drób (np. indyk, kurczak), cielęcinę oraz mięso z królika. Jest ono bogate w białko, dlatego może być wykorzystywane w diecie osób chorych na nowotwory, by zatrzymać utratę masy ciała i masy mięśniowej [14]. Cross i wsp. (2010) w swoim badaniu wykazali odwrotną korelację wystąpienia raka jelita grubego ze spożyciem mięsa z kurcząt, czyli mniejszą zachorowalność na ten rodzaj nowotworu. Nie stwierdzono żadnego wpływu indyka i ryb na wywołanie tej choroby. Za przyczynę podaje się różnicę w zawartości żelaza hemowego w mięsie białym i czerwonym [8,9]. Pozytywny wpływ mięsa białego dotyczy jedynie mięsa nieprzetworzonego lub nieznacznie przetworzonego – gotowanego, duszonego. Mięso białe przetworzone, tak samo jak czerwone, może przyczyniać się do wystąpienia raka jelita grubego [9,13]. Jako że odkrycie odwrotnych zależności między spożyciem drobiu a rakiem jelita grubego było niespodziewane, konieczne są dalsze badania, by zależność tę potwierdzić [13].

Co można więc zrobić, by zmniejszyć ryzyko zachorowania?

Istnieją badania wskazujące, że u osób na diecie wegetariańskiej, czyli nie spożywających mięsa, uszkodzenia komórek jelita grubego i prawdopodobieństwo powstania nowotworu są mniejsze[3]. Jednak tak restrykcyjna dieta nie jest konieczna, by poprawić szanse na zachowanie zdrowia. Przede wszystkim należy ograniczyć spożycie wyżej omawianych substancji kancerogennych, takich jak azotany i azotyny, żelazo hemowe, WWA i HCA. Poniżej znajdują się wskazówki, jak można do tego dążyć.

Wskazówki dla pacjenta:

  • Staraj się ograniczyć spożycie mięsa czerwonego i przetworzonego na rzecz mięsa chudego, białego oraz ryb.
  • Mięso czerwone spożywaj w ilości nieprzekraczającej 300g tygodniowo (co odpowiada 3 niedużym kotletom schabowym, 3-4 kotletom mielonym, 1 niedużej golonce lub 3 sztukom kiełbasy).
  • By ograniczyć szkodliwy wpływ mięsa, wybieraj to jak najmniej przetworzone – najlepiej samodzielnie gotowane, duszone lub pieczone.
  • Postaraj się wyeliminować z diety mięso przetworzone, takie jak: wędliny, kiełbasy, parówki, konserwy, a także mięso smażone i grillowane na wolnym ogniu.
  • Do swojego jadłospisu włącz jak najwięcej świeżych warzyw i owoców – substancje w nich zawarte pomogą Twojemu organizmowi ograniczyć szkodliwy wpływ spożywanego mięsa.

Masz wątpliwości dietetyczne? Zadaj pytanie dietetykowi Stowarzyszenia Spożywo >>

Bibliografia:

  1. Wojnar J., Kasprzyk B.: Tendencje i prognozy w spożyciu mięsa w Polsce w latach 1989-2016. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu[online]. 2014;16(4):335-340. [przeglądany: 15 stycznia 2018]. Dostępny w: https://ageconsearch.umn.edu/bitstream/205202/2/16-4-Wojnar.pdf.
  2. Wojciechowska U., Didkowska J.: Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce. Krajowy Rejestr Nowotworów [online], Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej – Curie. [przeglądany: 29 grudnia 2017]. Dostępny w: http://onkologia.org.pl/raporty/.
  3. World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research: Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer: a Global Perspective. Washington D: AICR, 2007.
  4. IARC Monographs evaluate consumption of red meat and processed meat. International Agency for Research on Cancer, World Health Organization, 2015.
  5. Aston L., Smith J., Powles J.: Impact of a reduced red and processed meat dietary pattern on disease risks and greenhouse gas emissions in the UK: a modelling study. BMJ Open [online]. 2012;2:e001072. [przeglądany: 11 grudnia 2017]. Dostępny w: doi: 10.1136/bmjopen-2012-001072.
  6. Norat T., Chan D., Lau R., Aune D., Vieira R.: WCRF/AICR Systematic Literature Review Continuous Update Project Report. The Associations between Food, Nutrition and Physical Activity and the Risk of Colorectal Cancer. Imperial College London: WCRF/AICR, 2010 [online]. [przeglądany: 12 stycznia 2018]. Dostępny w: http://www.wcrf.org/sites/default/files/SLR_colorectal_cancer_2010.pdf.
  7. Johnson C., Wei C., Ensor J., Smolenski D., Amos C., Levin B., et al.: Meta-analyses of Colorectal Cancer Risk Factors. Cancer Cause Control [online]. 2013;24(6):1207-1222. [przeglądany: 15 stycznia 2018]. Dostępny w: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4161278/.
  8. English D., Maclnnis R., Hodge A., Hopper J., Haydon A., Giles G.: Red Meat, Chicken, and Fish Consumption and Risk of Colorectal Cancer. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev [online]. 2004;13(9):1509-14. [przeglądany: 12 stycznia 2018]. Dostępny w: http://cebp.aacrjournals.org/content/13/9/1509.
  9. Cross A., Ferrucci L., Risch A., Graubard B., Ward M., Park Y., et al.: A large prospective study of meat consumption and colorectal cancer risk: an investigation of potential mechanisms underlying this association. Cancer Res [online]. 2010;70(6):2406-2414. [przeglądany: 15 stycznia 2018]. Dostępny w: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2840051/.
  10. Tappel A.: Heme of consumed red meat can act as a catalyst of oxidative damage and could initiate colon, breast and prostate cancers, heart disease and other diseases. Med Hypotheses [online]. 2007;68(3):562-4. [przeglądany: 15 stycznia 2018]. Dostępny w: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0306987706006244.
  11. Zur Hausen H.: Red meat consumption and cancer: reasons to suspect involvement of bovine infectious factors in colorectal cancer. Int J Cancer [online]. 2012;130(11):2475-83. [przeglądany: 15 grudnia 2017]. Dostępny w: doi: 10.1002/ijc.27413.
  12. Wang J., Joshi A., Corral R., Siegmund K., Marchand L., Martinez M., et al.: Carcinogen metabolism genes, red meat and poultry intake, and colorectal cancer risk. Int J Cancer [online]. 2012;130(8):1898-907. [przeglądany: 15 stycznia 2018]. Dostępny w: doi: 10.1002/ijc.26199.
  13. Miller P., Lazarus P., Lesko S., Cross A., Sinha R., Laio J., et al.: Meat-Related Compounds and Colorectal Cancer Risk by Anatomical Subsite. Nutr Cancer [online]. 2013;65(2):202–226. [przeglądany: 15 stycznia 2018]. Dostępny w: doi: 10.1080/01635581.2013.756534.
  14. Migdał W.: Spożycie mięsa a choroby cywilizacyjne. ZYWN-NAUK TECHNOL JA. 2007;6(55):48–61.
  15.  Helmus D., Thompson C., Zelenskiy S., Tucker T., Li L.: Red meat-derived heterocyclic amines increase risk of colon cancer: a population-based case-control study. Nutr Cancer [online]. 2013; 65(8): 1141–1150. [przeglądany: 15 stycznia 2018]. Dostępny w: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4045458/