Błonnik pokarmowy: jak chroni Cię przed rakiem?

Rak jelita grubego stanowi jeden z najczęściej występujących nowotworów przewodu pokarmowego. Zachorowalność z roku na rok przybiera tendencję wzrostową. Uznaje się, że żywność może stanowić główny czynnik ryzyka, a także działać profilaktycznie w rozwoju choroby.  Element ochronny,  odgrywający kluczową rolę, stanowi m.in. błonnik pokarmowy [1, 2].

Czym jest błonnik pokarmowy?

Błonnik, inaczej zwany włóknem pokarmowym, to pozostałości komórek roślinnych, oporne na proces trawienia przez enzymy w przewodzie pokarmowym człowieka. W jelicie krętym pozostają niestrawione, następnie przechodzą do okrężnicy, gdzie ulegają częściowej hydrolizie przez bytujące tam bakterie [3].

Jak działają poszczególne frakcje błonnika?

Włókno pokarmowe obejmuje frakcję rozpuszczalną, w skład której wchodzą: pektyny, alginiany, część hemiceluzoz, karageny, gumy, agar oraz śluzy roślinne, a także nierozpuszczalną, do której zalicza się: ligniny, większość hemiceluloz i celulozę [3, 4]. Rozpuszczalne składniki włókna zmniejszają wchłanianie np. cholesterolu i glukozy, jednocześnie dając uczucie sytości po spożytym posiłku, ponadto obniżają glikemię poposiłkową, a także działają hipocholesterolemicznie, czyli obniżają poziom cholesterolu. Z kolei frakcje nierozpuszczalne błonnika, poprzez zwiększenie masy stolca oraz skrócenie czasu pasażu jelitowego, przeciwdziałają zaleganiu treści, a także rozwojowi niekorzystnej mikroflory [5].

Masz wątpliwości dietetyczne? Zadaj pytanie dietetykowi Stowarzyszenia Spożywo >>

Działanie błonnika na organizm

Główną funkcję błonnika pokarmowego, wpływającą na prewencję rozwoju raka jelita grubego, stanowi skrócenie czasu styczności potencjalnie szkodliwych czynników z błoną śluzową jelita poprzez zmniejszenie okresu pasażu jelitowego [14]. Błonnik, zwiększając  masę stolca, wpływa na rozcieńczenie zawartych w nim kancerogenów – substancji mogących przyczynić się do rozwoju choroby nowotworowej. Istotną rolę odgrywa także wiązanie kwasów żółciowych oraz zakwaszenie środowiska treści pokarmowej [3].

Błonnik pokarmowy pobudza także wzrost korzystnej mikroflory jelitowej, a przez fermentację w jelicie grubym przyczynia się do produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA) (kwas octowy, propionowy i masłowy) oraz gazów (metan, dwutlenek węgla
i wodór) [6, 16]. Kwasy te spełniają funkcję integralną w utrzymywaniu równowagi immunologicznej, odgrywając rolę cząsteczki sygnałowej, która łączy ze sobą układy: immunologiczny, nerwowy oraz gastryczny [7, 8, 9, 10]. Zostają one wchłaniane przez komórki jelita grubego – kolonocyty, powodując m.in. wzrost namnażania nabłonka, zwiększenie wchłaniania sodu oraz płynów, a także hamowanie produkcji cholesterolu przez wątrobę [5]. SCFA działają przeciwnowotworowo, przeciwzapalnie, a także regenerująco na komórki jelita grubego [7]. Włókno pokarmowe powoduje wzrost wytwarzania maślanu, chroniącego komórki błony jelita przed niekorzystnymi transformacjami, a poprzez wolne grupy karboksylowe, błonnik przybiera funkcje jonowymienne [4, 11].

Rakotwórcze metale ciężkie a błonnik

Kolejną z funkcji błonnika jest jego zdolność do wiązania metali ciężkich, co skutkuje ograniczeniem ich wchłaniania w organizmie [4]. Mechanizmem, który umożliwia ten proces, jest sorpcja, czyli pochłanianie jednej substancji przez drugą – w tym przypadku szkodliwych metali przez frakcje włókna pokarmowego. Dlaczego metale ciężkie są tak niebezpieczne dla organizmu? Powodują one zaburzenia w syntezie białek oraz produkcji nośnika energii chemicznej – ATP. W zależności od stopnia toksyczności metali mogą wpływać na rozwój różnych zatruć, schorzeń w tym nowotworów [17]. W badaniu Boryckiej [Borycka B.,2010] udowodniono, że błonnikowe odpady aroniowe i pomidorowe mają zdolność wiązania kadmu i ołowiu [12].

Należy jednak pamiętać, że nadmierne ilości błonnika pokarmowego mogą powodować zmniejszenie biodostępności związków mineralnych ze względu na zawarte
w nim fityniany. Największe powinowactwo wykazują pektyny, a także cząsteczki zawierające w swojej strukturze wolne grupy: hydroksylowe, karboksylowe i aminowe [13].

Ile błonnika powinniśmy dostarczyć w codziennej diecie?

Według Instytutu Żywności i Żywienia dzienne zapotrzebowanie na błonnik zdrowej osoby dorosłej wynosi średnio 25g. Wśród dzieci zalecane spożycie, w zależności od wieku
i płci, kształtuje się na poziomie 10-21g/d. U osób starszych rekomendowane jest zmniejszone spożycie błonnika do 20g/d. Zależne jest to od towarzyszących chorób oraz wskazań medycznych [15].

Poszczególne produkty żywnościowe charakteryzują się różną ilością błonnika pokarmowego.

Źródła błonnika pokarmowego

Tabela 1 Zawartość błonnika w poszczególnych produktach (g/100g części jadalnych).

Źródła: opracowanie własne na podstawie [5, 15]

Szukasz dietetycznych rozwiązań? Zadaj pytanie dietetykowi Stowarzyszenia Spożywo >>

Bibliografia:

1. Kałędkiewicz E., Doboszyńska A.: Dietoprofilaktyka raka jelita grubego. Onkol. Prak. Klin. 2012; 8, 5: 171-177.
2. Wojtasik A., Kunachowicz H., Pietraś E.: Błonnik pokarmowy (włókno pokarmowe). W: Jarosz M. i in., red.: Normy żywienia dla populacji Polski. [online]. Warszawa: Instytut Żywności i Żywienia. 2017. s. 115-129. [przeglądany: 11 stycznia 2018]. ISBN: 987-83-86060-89-4. Dostępny w: https://ncez.pl/upload/normy-net-1.pdf.
3. Zalega. J., Szostak-Węgierek D.: Żywienie w profilaktyce nowotworów. Część I. Polifenole roślinne, karotenoidy, błonnik pokarmowy. Probl Hig Epidemiol [online]. 2013;94(1):41-49. [przeglądany: 11 stycznia 2018]. Dostępny w: http://www.phie.pl/pdf/phe-2013/phe-2013-1-041.pdf.
4. Wojciechowicz A.: Żywieniowe i technologiczne aspekty zastosowania skrobi opornej i błonnika pokarmowego w produkcji pieczywa. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wydział Nauk o Żywności. Wrocław 2011.
5. Gajewska D., Chłopicka J.: Błonnik pokarmowy w profilaktyce i dietoterapii.  Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Polskiego Towarzystwa Dietetyki 2017 Maj [online]. 2017; Warszawa: Polskie Towarzystwo Dietetyki. [przeglądany: 11 stycznia 2018].Dostępny w: http://ptd.org.pl/sites/default/files/ksiazka_streszczen_19_05_2017.pdf.
6. Kaczmarczyk M.M., Miller M. J., Freund G.G.: The health benefits of diet ary fiber: Beyond the ustal suspects of type 2 diabetes, cardiovascular disease and colon cancer. Metabolism [online]. 2012;61(8):1058-1066. [przeglądany: 11 stycznia 2018]. Dostępny w: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3399949/.
7. Kuczyńska B., Wasilewska A., Biczysko M., Banasiewicz T., Drews M.: Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe – me-chanizmy działania, potencjalne zastosowania kliniczne oraz zalecenia dietetyczne. Nowiny Lekarskie, 2011; 80: 299-304
8. Vangaveti V.N., Rush C., Thomas L., Rasalam R.R., Malabu U.H., McCoombe S.G., Kennedy R.L.:Short-chain fatty acids increase expression and secretion of stromal cell-derived factor-1 in mouse and human pre-adipocytes. Hormones (Athens), 2014; 13: 532-42.
9. Inoue D., Tsujimoto G., Kimura I.: Regulation of Energy Homeostasis by GPR41.Front Endocrinol. (Lausanne), 2014; 5: 81. doi: 10.3389.
10. Vital M., Howe A.C., Tiedje J.M.: Revealing the bacterial butyrate synthesis pathways by analysing (meta) genomic data. MBio. 2014; 5: e00889.doi:10.1128/mBio.00889-14.
11. Slavin J.: Fiber and Prebiotics: Mechanisms and Health Benefits. Nutrients [online]. 2013;5:1417-1435. [przeglądany 11 stycznia 2018]. Dostępny w: http://www.mdpi.com/2072-6643/5/4/1417.
12. Borycka Bożena, Wiązanie kadmu i ołowiu przez naturalne polisacharydowe włókna
    z niektórych odpadów owocowych i warzywnych. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2010, 2 (69), 104-110
13. Bienkiewicz Maciej, Bator Ewa I wsp., Błonnik pokarmowy I jego znaczenie
    w profilaktyce zdrowotnej. Probl Hig Epidemiol 2015, 96(1): 57-63
14. Dagfinn Aune i wsp., Dietary fibre, whole grains, and risk of colorectal cancer: systematic review and dose-response meta-analysis of prospective studies. BMJ. 2011; 343: d6617
15. Bienkiewicz Maciej, Bator Ewa I wsp., Błonnik pokarmowy I jego znaczenie
    w profilaktyce zdrowotnej. Probl Hig Epidemiol 2015, 96(1): 57-63
16. Olejnik Anna, Tomczyk Joanna i wsp., Rola naturalnych składników diety
    w chemioprewencji nowotworów jelita grubego. Katedra Biotechnologii i Mikrobiologii Żywności, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Postepy Hig Med. Dosw (online), 2010; 64: 175-187
17.  Ociepa-Kubicka A., Ociepa E.: Toksyczne oddziaływania metali ciężkich na rośliny, zwierzęta i ludzi. Inżynieria i ochrona środowiska [online]. 2012; 15(2): 169-180. [przeglądany: 11 stycznia 2018]. Dostępny w :  https://www.infona.pl/resource/bwmeta1.element.baztech-article-LODD-0002-0015/content/partContents/566b06af-a3b8-3f07-a07a-5018e659c1c1