Kolonoskopia to badanie, w którym oglądane jest wnętrze jelita grubego, czyli dolna część odcinka pokarmowego zaczynającego się kątnicą, a kończącego się odbytnicą. Badanie wykonuje się najczęściej w szpitalu za pomocą elastycznej i cienkiej rurki z kamerą, zwanej kolonoskopem, którą lekarz wprowadza przez odbyt do oczyszczonego jelita grubego i przesuwa do ujścia jelita cienkiego. Kolonoskopia pozwala na pełną ocenę stanu jelita grubego, zapewnia możliwość jednoczasowego usunięcia ewentualnych polipów oraz pobrania wycinków do badania histopatologicznego z miejsc podejrzanych o nowotworzenie. Kolonoskopia trwa zwykle 15-30 minut.
Po co wykonuje się badanie kolonoskopowe?
- jako badanie profilaktyczne raka jelita grubego
- do diagnozowania zmian w śluzówce jelita, powodowanych przez choroby zapalne jelita grubego
- do diagnostyki zaburzeń oddawania stolca lub krwawienia z odbytu
- u pacjentów, którzy mają polipy jelita grubego lub mieli wcześniej usuwane polipy jelita grubego
- przed lub po niektórych zabiegach chirurgicznych
Kolonoskopia jako profilaktyka raka jelita grubego
Rak jelita grubego jest drugim najczęstszym nowotworem złośliwym w Polsce i jest chorobą potencjalnie śmiertelną, jednak wcześnie wykryty dobrze poddaje się leczeniu. Każdego roku rozpoznaje się ponad 14 000 nowych przypadków. Rak jelita grubego rozwija się ze zmian łagodnych, tak zwanych polipów. Ani polipy, ani rak we wczesnym stadium zazwyczaj nie powodują objawów. Istotą profilaktycznej kolonoskopii jest odnalezienie tych właśnie zmian, na jak najwcześniejszym etapie rozwoju i, o ile to możliwe, ich usunięcie. Rak jelita grubego rośnie wolno, przeciętnie 10 do 20 lat. Dlatego też, poddając się badaniu odpowiednio wcześnie i usuwając polipy można zapobiec rozwojowi raka. Wcześnie wykryty rak jest również bardzo często wyleczalny. Nieleczony nowotwór rozrasta się, daje przerzuty najczęściej do wątroby i płuc oraz w konsekwencji do śmierci chorego.
Masz wątpliwości dietetyczne? Zadaj pytanie dietetykowi Stowarzyszenia Spożywo >>
Program badań przesiewowych raka jelita grubego w Polsce
Program Badań Przesiewowych raka jelita grubego (PBP) jest zadaniem Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych. W ramach PBP od 2000 roku wykonywana jest bezpłatna profilaktyczna kolonoskopia. Dodatkowo od 2012 roku w ramach PBP wysyłane są imienne, jednokrotne zaproszenia na kolonoskopię dla osób w wieku 55-64 lata.
Celem PBP jest zmniejszenie liczby zachorowań i zgonów z powodu raka jelita grubego.
Screening polega na przeprowadzeniu badania wśród osób bez objawów choroby, w celu wykrycia jej i leczenia na wczesnym etapie.
Do kogo kierowany jest program badań przesiewowych?
- Wszystkie KOBIETY I MĘŻCZYŹNI w wieku 50-65 lat
- Osoby w wieku 40-49 lat bez objawów raka jelita grubego, takich jak krwawienie z przewodu pokarmowego, biegunka lub zaparcie, które pojawiło się w ciągu ostatnich kilku miesięcy, a którego przyczyna nie jest znana, a także chudnięcie lub anemia bez znanej przyczyny, ale za to występuje w rodzinie przynajmniej jeden krewny pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) z rakiem jelita grubego.
Dlaczego taki przedział wiekowy?
Znacząca większość nowych zachorowań występuje u osób po 65. roku życia. Objęcie programem kobiet i mężczyzn między 55. a 64. rokiem życia ma na celu wykrycie zmian potencjalnie wyleczalnych. W tym wieku 25% osób ma polipy, a 5% jest zagrożonych rozwojem raka.
- Do badania nie są kwalifikowane osoby, które miały wykonaną kolonoskopię w ciągu ostatnich 10 lat.
Jak można się zapisać na badanie?
Na kolonoskopię profilaktyczną można zapisać się telefonicznie lub osobiście w ośrodkach, które realizują program po wypełnieniu ankiety (będącej jednocześnie skierowaniem). Ankieta może być wypełniona samodzielnie lub przez lekarza każdej specjalności. W trakcie zapisu na badanie każdy otrzyma niezbędne informacje dotyczące przygotowania do badania oraz jego przebiegu. Również podczas rutynowej wizyty u lekarza pierwszego kontaktu można poprosić o skierowanie na bezpłatną kolonoskopię.
Lista ośrodków wykonujących kolonoskopię i ankietę do pobrania można znaleźć tutaj: http://pbp.org.pl/
Skuteczność polskiego programu badań przesiewowych
Na przestrzeni lat od 2000 do 2015 wykonanych zostało 462 512 badań kolonoskopowych w ramach Programu Badań Przesiewowych.
W Polsce rocznie diagnozuje się 13 500 zachorowań na raka jelita grubego, a tylko 1/3 chorych ma możliwości przeżycia ze względu na zbyt późne wykrycie.
Masz pytania odnośnie diety? Zadaj pytanie dietetykowi Stowarzyszenia Spożywo >>
Jak przygotować się do badania?
Aby dokładnie zbadać i obejrzeć ścianę jelita, należy opróżnić je ze wszelkich resztek pokarmowych. Najłatwiej osiągnąć to, stosując odpowiednie leki przeczyszczające oraz przestrzegać zaleceń dietetycznych. Istnieje kilka dostępnych w Polsce preparatów, służących do oczyszczenia jelita, są one przepisywanie indywidualnie przez lekarza w ośrodku wykonującym badanie kolonoskopowe. Dokładne zalecenia odnośnie ich stosowania zależą od wybranego preparatu. Po spożyciu takiego środka przeczyszczającego prawidłową reakcją będą częste wypróżnienia, pod koniec treścią płynną, klarowną, o zabarwieniu żółtym. Ważne jest dokładne stosowanie się do zaleceń lekarza. W przypadku nieprawidłowego przygotowania się do badania, może ono zostać przerwane i odbyć się w innym terminie. Zażywane regularnie leki należy skonsultować z lekarzem. Na badania należy przyjechać z osobą towarzyszącą, ponieważ w trakcie badania może wystąpić potrzeba podania leków uspokajających, które mogą wpływać na samopoczucie i uniemożliwić samodzielny powrót do domu. Nie wolno prowadzić po nich samochodu.
ZALECENIA DIETETYCZNE PRZED BADANIEM:
3 dni przed planowaną kolonoskopią:
- Z jadłospisu należy wykluczyć: owoce pestkowe (np. winogrona, pomidory, kiwi, truskawki) oraz nasiona, jak np.: siemię lniane, mak i sezam oraz pieczywo z ziarnami (pestki i nasiona zalegające w jelicie utrudniają badanie).
1 dzień przed badaniem:
- lekkostrawne ubogoresztkowe śniadanie:
– w dowolnej ilości: herbata, kawa bez fusów, klarowny sok, kompot, woda
– dozwolone: biała bułka lub kromka chleba z masłem, twarogiem, żółtym serem, jajkiem na twardo, plastrem wędliny, rybą - około godz. 13.00-15.00 dozwolona zupa (z wyjątkiem barszczu czerwonego), np. przecedzony bulion
- od godziny 15.00 nie można jeść żadnych posiłków
- w trakcie dnia można dodatkowo pić klarowne płyny (wodę, herbatę, klarowne soki, kompot)
W dniu planowanej kolonoskopii:
- na śniadanie tylko płyny herbata, kawa bez fusów, kompot, woda (do 2 godz. przed badaniem, jeżeli kolonoskopia jest planowana przed południem)
- nie można jeść żadnych posiłków
- można dodatkowo pić klarowne płyny (wodę, herbatę, kompot) do 2 godz. przed badaniem
UWAGA
Po badaniu kolonoskopowym należy powrócić do codziennej diety.
Badanie ze znieczuleniem czy bez?
Badania wskazują, że pomimo ogólnoświatowej praktyki wykonywania badań kolonoskopowych w znieczuleniu, zwiększa się częstotliwość oraz ryzyko powikłań badania. Jednak w Polsce tylko 30% kolonoskopii wykonuje się w znieczuleniu. Największym problemem w przeprowadzaniu badań bez znieczulenia wśród pacjentów nie są zalecenia medyczne ani nawet odczuwanie bólu, a poczucie wstydu. W kolejnych badaniach wykazano, że aż 98% (1390) pacjentów po kolonoskopii bez znieczulenia nie odczuwało bólu lub był on na bardzo niskim poziomie, a nawet byli usatysfakcjonowani przebiegiem badania. Jedynie 2% uczestników zgłosiło zbyt duże uczucie bólu, które wymusiło przerwanie badania i podanie znieczulenia, jednak przy omawianiu badań 6 z nich przyznało, że ich decyzja wynikała ze strachu niż rzeczywistego bólu.
Wobec takich wyników badań warto rozważyć badanie kolonoskopowe bez znieczulenia, gdyż jest ono równie dokładne, a zmniejsza dyskomfort związany z podaniem ogólnoustrojowego znieczulenia, które wydłuża czas zabiegu.
Bibliografia:
- Siepsiak , A. Połom , K. Adrych – Profilaktyka raka jelita grubego; FARMACJA WSPÓŁCZESNA 2015; 8: 1-5
- Michałowski, R. Kempiński, S. Wieczorek, E. Poniewierka – Endoskopia przewodu pokarmowego. Od historii po teraźniejszość i przyszłość; Nowiny Lekarskie 2011, 80, 2, 153–156
- Kotowski, M. F. Kamiński, M. Rupiński i wsp. – Analiza jakości kolonoskopii w Ogólnopolskim Programie Badań Przesiewowych dla Wczesnego Wykrywania Raka Jelita Grubego; Gastroenterologia Kliniczna 2009, tom 1, nr 1, 45–53
- Reguła – Kolonoskopia, — jej jakość oraz rola w badaniach przesiewowych; Oncology in Clinical Practice, Issue Vol 10 (2014): str. 31
- Dołoto, E. Antos, M. Wojciechowska – Kolonoskopia w profilaktyce raka jelita grubego – działania pielęgniarskie w przygotowaniu do badania; Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 1 (50) 2017
- Lewandowska, E. Poniewierka – Kolonoskopia – czy istnieje optymalny sposób przygotowania do badania?; Gastroenterologia Polska. 2009, Vol. 16 Issue 1, p63-67.
- Januszewicz – Doustne siarczany w przygotowaniu jelita do kolonoskopii; Gastroenterologia Kliniczna 2015;7(1):27-30.
- Jarzynkowski, R. Piotrkowska, J. Książek, M. Dobosz – Satysfakcja pacjentów z badań endoskopowych dolnego odcinka przewodu pokarmowego; Med Rodz 2016; 19(4): 180-187
- Bazaliński, D. Kaczmarska, Z. Chmiel, P. Więch, M. Dereń – Determinanty warunkujące satysfakcję z profilaktycznej endoskopii jelita grubego; Nowa Medycyna 3/2011, s. 42-50
- Stefanowicz, T. Bernadetta Kulik, M. Środa, H. Skórzyńska, A. Pacian – Ocena wiedzy i świadomości osób po 50. roku życia w zakresie czynników ryzyka raka jelita grubego; Family Medicine & Primary Care Review 2015; 17, 3: 210–214
- Jurczak, G. Kaczmarek, S. Wieder-Huszla i wsp. – Znaczenie kolonoskopowych badań przesiewowych w opinii społecznej; Family Medicine & Primary Care Review 2012, 14, 3: 370–372
- Gonciarz , M. Petelenz , A. Mularczyk – Kolonoskopia bez znieczulenia — doświadczenia własne; Chirurgia Polska 2003, 5, 1, 1–8 ISSN 1507–5524
- Paulina Cieśla, Beata Cieśla, Halina Cieślak – Znaczenie profilaktyki wtórnej w nowotworze jelita grubego; Problemy Pielęgniarstwa 2008;16(3):316-320
- Program badań przesiewowych raka jelita grubego; dostępna w: http://pbp.org.pl/
- Program badań przesiewowych raka jelita grubego – przygotowanie; dostępna w: http://pbp.org.pl/kolonoskopia/przygotowanie/
- Zestawienie liczby wykonanych badań w latach 2000-2015 w ramach Programu Badań Przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego; dostępna w: http://pbp.wsgastro.pl/wp-content/uploads/sites/3/2013/09/Liczba-badan-2000-2015-zestawienie.pdf#referrer=pbp.org.pl